روزه داری در بارداری: عوارض + تاثیرات مهم آن

روزه داری در بارداری یکی از مسائل و پرسش‌هایی است که علاوه بر دانستن احکام آن بایستی به مسائل بهداشتی و سلامتی نیز توجه شود. در این خصوص مقاله‌ای را آماده کرده‌ایم که از نظر طب سنتی، پزشکی، شرایط و زمان مختلف بارداری (سه ماهه‌های اول و دوم و سوم)، نظر اسلام و مراجع در این خصوص و آسیب‌ها و ضررهای احتمالی برای روزه داری در بارداری به صورت کامل بیان شده است. در این مقاله با ما باشید تا به صورت کامل این شبهه را کامل جواب بدهیم.

روزه داری در بارداری از نظر طب سنتی

روزه داری در بارداری یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های زنان باردار است. در نظر داشته باشید که بارداری یکی از پدیده‌هایی است که معمولا با زمان ماه رمضان تلاقی می‌شود ؛ چراکه طبق آمارها، در 75 درصد از بارداری‌های ثبت شده، این اتفاق با زمان ماه رمضان تلاقی داشته است. از سوی دیگر با توجه به ممنوعیت غذاخوردن در یک دوره 1 ماهه در طول روز، پرسش‌های بسیاری در خصوص روزه داری در بارداری ایجاد می‌شود که در این مقاله می‌خواهیم بیشتر به آن بپردازیم.

بنا به تحقیقات صورت گرفته برای روزه داری در بارداری باید گفت در یک پروسه بارداری سالم، اثرات نامطلوبی چه برای زنان و چه برای جنین، به شرطی که دوره زمانی روزه داری 12 ساعته باشد، مشاهده نشده است. اما از سوی دیگر، توجه داشته باشید که عوارض نامطلوبی هم برای مادران در این ماه نیز گزارش شده است که شامل زایمان زودرس، کم وزن بودن نوزادان (هنگام تولد) و یا بستری شدن مادران در بخش مراقبت‌های ویژه می‌باشند. در حالت کلی روزه داری در بارداری در حالتی که بیشتر از 12 ساعت با تحمل گرسنگی همراه باشد، می‌تواند با بیشتر کردن سطح کورتیکوتروپین، احتمال زایمان زودرس را افزایش دهد.

در یک نتیجه گیری که از سوی یک متخصص طب سنتی برای روزه داری در بارداری بیان شده است، عقیده او بر این است که زنان باردار در حالتی که پیش از بارداری و یا در اثنا آن، دارای یک برنامه غذایی کاملا مناسب هستند و همه مواد موردنیاز به را به صورت کامل دریافت می‌کنند، قادر خواهند بود تا اقدام به روزه داری در بارداری نموده و سایر زنانی که این شرایط را ندارند، نبایستی به روزه گرفتن اقدام کنند.

در کنار این اطلاعاتی که تا اینجا برای شما بیان شد، بگذارید در همین بخش هم بگوییم که از نظر اسلام و مراجع روزه گرفتن برای زنان باردار واجب نیست و اگر احتمال این ایجاد شود که روزه داری در بارداری به او و یا به جنینش آسیبی برساند، نبایستی آنها روزه بگیرند. در انتهای همین مقاله راجع به نظرات کامل مراجع نسبت به روزه داری در بارداری مطالبی را نیز بیان خواهیم کرد.

روزه داری در سه ماه اول بارداری

در ابتدا قبل از پرداختن به روزه داری در بارداری باید به دو نکته توجه کنید:

• از نظر پزشکان روزه داری برای زنان باردار در سه ماهه اول ممنوع و یا اکیدا توصیه نمی‌شود.
• بعد از این دوره، روزه داری در زنان کاملا بستگی به توانای جسمی آنها دارد.

یکی از نکاتی که لازم است زنان باردار برای روزه داری در بارداری به آن توجه کنند، تحقیقات و مطالعات انجام شده در این زمینه است که بیان می‌کند، زنانی که قصد روزه داری در چند ماه اول بارداری‌شان دارند، این کار می‌تواند منجر به کمتر شدن وزن کودک در هنگامه تولد شده و از سوی دیگر عارضه‌ای که به همراه خواهد داشت، شامل ناتوانی در بخش ذهنی کودکان می‌گردد. بنابراین بانوانی که علی رغم دانستن این موضوع اقدام به روزه داری می‌کنند، از نظر برخی مراجع روزه آنها صحیح نیست و همچنین روزه گرفتن برای این دسته واجب نیست. در هر صورت، انجام روزه تنها در صورت مشورت با پزشک و رعایت نکات کامل آن در صورتی که به مادر و جنین آسیبی نمی‌رسد، بایستی گرفته شود.

روزه داری در ماه اول بارداری

به صورت کلی، در خصوص روزه داری در بارداری برای سه ماهه اول، این توصیه شده است که با توجه به اینکه مغز جنین در حال رشد بوده و به گلوکز مادر احتیاج دارد، از سوی دیگر با روزه داری در ماه رمضان برای زنان باردار، میزان قند خون کاهش می‌یابد و این امر می‌تواند در کاهش قند خون جنین نیز تاثیر گذار باشد. در واقع کاهش قند خون می‌تواند در نوزادان باعث تولد نوزاد کم وزن شده و این امر در کنار کاهش قند خون می‌تواند منجر به ایجاد اختلال تنفسی در زمان زایمان‌هایی که زودرس هستند بشود. با توجه به دوره رشد جنین در این مقطع زمانی، لازم است بانوان باردار از روزه داری در 3 ماهه اول خودداری کنند.

روزه داری در ماه دوم بارداری

بنا به تحقیقاتی که برای روزه داری در بارداری صورت گرفته است، توصیه نمی‌شود که زنان در این دوره زمانی روزه بگیرند. از سوی دیگر بایستی بدانید که گرسنگی که به صورت طولانی مدت انجام شود، باعث خواهد شد تا میزان ترکیبات کتونی در 3 ماهه اول در خون جنین بیشتر گردد، این پدیده منجر می‌شود تا جنین رشد نکرده و نیز قدرت یادگیری او نیز تاثیرات منفی را وارد شود و سلول‌های مغزی او به خوبی رشد نکنند.

روزه داری در سه ماه دوم بارداری

روزه داری در بارداری برای 3 ماهه دوم یا سوم با توجه به حساسیت این موضوع، همانطور که توصیه شده 3 ماهه اول روزه گرفته نشود، برای 3 ماهه دوم یا سوم شرایط خاصی درنظر گرفته شده است. با این حال همواره به این نکته هم توجه کنید که زنان باردار می‌توانند به صورت کامل در دوره بارداری خود از گرفتن روزه خودداری کنند. روزه داری در بارداری یک امر واجب نیست (با توجه به نظریات مراجع که در ادامه بیان می‌شود).

روزه گرفتن در سه ماه آخر بارداری

شرطی که برای روزه داری در بارداری برای زنانی که تمایل دارند در 3 ماهه دوم یا سوم روزه بگیرند در نظر گرفته شده است، از این قرار است که

• زنان باردار نبایستی به هیچ کدام از بیماری‌های پیش زمینه‌ای که می‌تواند در اثر روزه گرفتن وخیم‌تر و یا کلا برای بدن زن باردار مضر باشد، مبتلا شده باشند. در مورد این شرط بهتر است چند مورد از بیماری‌هایی که در اثر روزه گرفتن وخیم‌تر می‌شود و یا برای بدن ضرر دارند را به شما معرفی کنیم که از ان جمله بایستی به بیمارانی که با مشکل دیابت مواجه هستند که در این دسته از افراد، نوسانات دیابتی خطرناک خواهد بود، کسانی که دچار بیماری‌های قلبی شده‌اند. از جمله این افراد می‌توان به بیمارانی که بدون دریافت داروهایشان می‌توانند به سکته و حمله قلبی دچار شوند اشاره کرد. همچنین از دیگر بیماری‌ها باید به بیماران تالاسمی، مغز و اعصاب، روانی هم اشاره کرد.
• زنانی که از نظر جسمی در وضعیت سالم و مناسبی قرار دارند و می‌توانند وعده‌های غذایی خود را به صورت کامل دریافت کرده و مصرف کنند.

قبل از تصمیم گیری در این مورد، بیاید کمی راجع به ضررهای روزه داری در بارداری کامل‌تر صحبت کنیم و یا اگر تصمیم به روزه داری گرفته‌اید، می‌توانید در ادامه مطلب با ضررها و نکاتی که زنان بارداری برای روزه داری باید به آن توجه کنند، آشنا شوید.

آیا روزه داری در بارداری ضرر دارد؟

در مورد عوارض روزه گرفتن در بارداری تاکنون به بخشی از آن اشاره کردیم. حال باید در رابطه با بقیه موارد آن گفت:

• فشار خون بالا: یکی از عوارضی که می‌توان برای بارداری درنظر داشت، فشار خون بالا است که در این صورت لازم است بدانید زنانی که فشار خون بالا دارند، این شاخصه در آنها بعد از هفته 20 بیشتر می‌شود.
• گلوکز و دیابت: هرچند به گفته برخی از افراد روزه می‌تواند تاثیر مثبتی در افراد دیابتی داشته باشد، اما این روش اصولی آن نیست. روزه می‌تواند برای کسانی که دیابت دارند خطراتی داشته باشد که از جمله آن بایستی به حس خواب آلودگی، سردرد، افت شدید قند خون که می‌توان برای بانوان باردار دردسرساز باشد. از این رو، باید توجه داشته باشید که در این دوره، بدن انسولین بیشتری تولید می‌کند که به رشد جنین کمک خواهد کرد.
• کاهش وزن جنین: بارداری دوره‌ای است که بایستی برای بدن یک برنامه غذایی مناسب و کافی را تامین کنید که بتواند در رشد و تغذیه اندام‌های جنین به شما کمک نماید. از این رو اگر این شرایط درنظر گرفته نشود، می‌تواند رشد جنین را با نقصان مواجه کرده، وزن او را کاهش دهد و این وضعیت همچنین باعث می‌شود تا بدن زنان نیز آسیب ببیند.
• علائم و مشکلات دیگر: موارد دیگری نیز از جمله عوارض روزه داری در بارداری است که شامل افت فشار و نیز کمبود قند، تهوع شدید، عدم تمایل به غذا است که همه این موارد باعث ضعیف شدن و آسیب به زنان می‌گردد.
• حملات هیپوگلیسمی: به گفته یکی از متخصصین این حوزه، روزه‌داری بیش از 15 روز می‌تواند به کاهش وزن مادر و نیز بیشتر شدن حملات هیپوگلیسمی منجر شود که این عامل سبب خواهد شد تا در کنار کم آبی، شرایط بدنی ایده‌آلی برای بارداری نداشته باشید.
• زایمان زودرس: یکی از نکاتی که باعث می‌شود تا همواره مراجعه به پزشک را برای کسانی که باردار هستند و قصد روزه داری در بارداری را دارند توصیه کنیم، این است که وضعیت آنها از نظر سابقه و احتمال زایمان زودرس توسط پزشک بررسی شود. در این خصوص باید به توصیه پزشک عمل کنید. بنا به تحقیقات جدید در دانشگاه سوروکا، روزه داری در زایمان زودرس به خوص در دوره هفته‌های 20 و 37 خطرناک است. البته اگر بخواهیم نتایج یکی از تحقیقات دیگر (در قاهره) را که در بین زنان سه ماهه سوم در خصوص روزه داری بیان شده است را مدنظر قرار دهیم، زایمان زودرس در زنانی که سابقه روزه داری داشتند، کمتر بود. با توجه به این تحقیق در زنانی که سالم هستند، روزه داری خطر زایمان زودرس را زیاد نمی‌کند. این تحقیق اما با نتیجه تحقیق دیگری که بر روی زنان با بیش از 24 ساعت روزه داری (زنان یهودی در یک تحقیق دیگر) که منجر به زایمان زودرس شده است، متفاوت نشان می‌دهد. بنائا بایستی تغذیه مناسب، نظر پزشک و میزان ساعات روزه داری در این خصوص برای افراد باردار در نظر گرفته شود.

توجه کنید که زایمان قبل از هفته 37، زایمان زودرس است و همچنین از نظر پزشکان، نوزاد در هفته 37 – 40 به صورت کامل رشد کرده است.

• تشدید پاسخ متابولیکی: یکی از آثاری که روزه داری می‌تواند در پی داشته باشد و آن را نیز تشدید نماید، تشدید پاسخ متابولیکی بدن است که معمولا پس از 16 ساعت روزه داری رخ می‌دهد.

در صورتی که با علائم خطر از جمله موارد زیر در روزه داری مواجه شده‌اید، بایستی حتما با یک پزشک مشورت کنید. این علائم به شرح زیر هستند:

• در صورتی که زنان باردار دچار مشکلات، فشار و یا انقباضاتی در قسمت پشت و شکم خود دارند، بایستی به پزشک مراجعه نمایند.
• کاهش وزن سریع و غیر معمول،
• کاهش میزان ادرار و یا کدر شدن رنگ آن،
• احساس تشنگی به صورت شدید،
• تب و احساس درد در بخش‌های مختلف عضلات، استفراغ و تهوع،
• کند شدن حرکت جنین، برخی دیگر از حرکات او از جمله لگد زدن به شکم مادر،
• سرگیجه و ضعف،
• درد شدید شکمی،
• کاهش تمرکز و نیز خستگی شدید،
• حرکات غیرعادی از جنین،
• مشاهده دردهای انقباضی،
• حالت تهوع،
• علائم کم آبی که شامل ادرار کم، بوی ادرار، ادرار تیره که اینها هم می‌تواند نشانگر عفونت‌های دستگاه ادراری و دیگر مشکلات شما باشد.

در حالتی که دچار علائمی مانند ضعف و گیجی، خستگی شدید و نیز سرگیجه هستید، بایستی روزه خود را سریعا باطل نموده و آب به همراه نمک و شکر در آن (حل شده) را بنوشید.

شما می‌توانید برای تکمیل آگاهی خود راجع به ضررهای روزه داری، به مطالعه مقاله جامع زیر بپردازید:

مضرات روزه گرفتن چیست؟

اقدام به بارداری در ماه رمضان

حال در مورد اقداماتی که زنان می‌توانند برای روزه داری در بارداری به آن توجه کنند باید گفت:

• بهترین کار برای اینکه آمادگی را برای روزه داری در بارداری تکمیل کنید آن است که از پزشک خود برای بررسی عوارض احتمالی و چک کردن وضعیت شما برای روزه گرفتن کمک بگیرید.
• حتما در دوره بارداری اگر روزه هستید، قند خون خود را مدام کنترل کنید.
• برای گرفتن آمادگی روزه داری در این ماه، حتما به تدریج مصرف مایعاتی مانند قهوه، شکلات و چای و نوشابه را که حاوی کافئین هستند، کاهش دهید تا به سردرد دچار نگردید. قابل ذکر است که میزان مصرف مجاز کافئین برای زنان باردار در حدود 200 میلی گرم یا 2 فنجان نسکافه در هر روز می‌باشد.
• اگر به کار کردن می‌پردازید، حتما زمان استراحت بیشتری را از کارفرمای خود بخواهید و یا از اضافه کاری معاف شوید.
• از یک دکتر تغذیه برای داشتن برنامه غذایی سالم در بارداری کمک بگیرید.
• لازم است این دسته از بانوان برای روزه داری در بارداری، حتما در بین فاصله زمانی بین وعده افطار و سحری خود از نوشیدن مایعات زیاد غافل نشوند.
• از سوی دیگر، مواد موردنیاز برای بدن از جمله میوه و غلات به اندازه کافی برای زنانی که باردار هستند مصرف شود.
• توجه کنید که زنان باردار برای جلوگیری از مبتلا شدن به دیابت شیرینی، از مصرف بیش از حد قند و شیرینی پرهیز کنند. مصرف قند‌هایی که کنستانتره می‌باشند از جمله شیرینی‌جات رایج در این دوره مانند زولبیا و بامیه، کمتر شده و به جای آن از خرما و کشمش استفاده کنید. شما می‌توانید در این قسمت به مطالعه طرز تهیه انواع زولبیا و بامیه خانگی هم بپردازید.
• با توجه به اهمیت میزان کتون، بایستی زنان باردار مقدار آن را در ادرار خود در ساعت‌های 12 تا 20 (هر 2 ساعت یکبار) در هر روز مورد بررسی قرار دهند. نکته‌ای که در این خصوص به آن توجه کنید آن است که اگر مقدار کتون ادرار در ساعت 12 و یا ساعت 14 زیاد باشد، نبایستی روزه بگیرید و اگر این میزان در ساعت 18 یا 20 بیشتر باشد، عادی است. اگر می‌خواهید این کار را انجام دهید، کافیست از داروخانه نوارهای آن را دریافت کرده و از دستورالعمل روی آن یا مشورت پزشک استفاده کنید.
• یکی دیگر از نکات بیان شده برای روزه داری در بارداری، عدم روزه گرفتن بعد از 36 هفتگی (8-9 ماهگی) است که بایستی با مصرف مناسب و تغذیه کافی برای مایعات و غذا، خودتان را برای زایمان آماده نمایید.
• همچنین به فصلی که در آن به روزه داری می‌پردازید حتما توجه کنید. در این حالت اگر در فصل تابستان هستید، با توجه به میزان حرکت، فعالیت بدن و دمای محیط، توصیه می‌شود اقدام به روزه داری در بارداری ننمایید؛ چراکه خطر کم آبی بدن مادران باردار می‌تواند برای انها یک پدیده زیان ده باشد.
• توصیه می‌شود یکبار در هفته شیرینی جات را میل کنید.
• حتما بعد از شام استراحت کرده سپس به کارهای خانه خود برسید.

در وعده سحر بهتر است از مواد غذایی مانند کربوهیدرات پیچیده، حبوبات و غلات سبوس دار، مواد با فیبر بالا مصرف کنید.

اگر نمی‌دانید در ماه رمضان، یک برنامه غذایی خوب شامل چه قسمت‌ها و بخش‌هایی است، حتما مقاله زیر را مطالعه کنید:

بهترین غذاها برای وعده افطار و سحری کدامند؟

حکم روزه داری در بارداری

با توجه به اینکه مسلمانان مقلد مراجع تقلید هستند و بایستی به احکام آنها مکلف باشند، در این خصوص به فتاوای 7 تن از مراجع به صورت خلاصه راجع به روزه داری در بارداری می‌پردازیم که به شرح زیر می‌باشند:

• نظر آیت‌الله خامنه‌ای: زنان بارداری که روزه گرفتن برای جنین آنها مضر باشد، نیازی نیست روزه بگیرند. کفاره آن به ازای هر روز، یک مد طعام به فقیر بوده و بایستی قضای آن بعدا گرفته شود. همچنین باید برای قضای آن نیز تا سال بعدی آن را انجام دهید در غیر اینصورت فدیه بر او واجب است و در این حالت منجر می‌شود تا به ازای هر روز تاخیر یک مد طعام ارائه شود.
• نظر امام خمینی و آیت‌الله شبستری: در صورتی که روزه گرفتن واجب است که برای بچه و خودش ضرری نداشته باشد. در صورت نگرفتن، برای روزهایی که روزه نگرفته بایستی یک مد طعام به میزان 750 گرم گندم یا جو و امثال این به فقیر بدهد. همچنین روزه‌های گرفته نشده بایستی قضا گردند.
• نظر آیت‌الله مکارم شیرازی: در حالتی که روزه داری برای او و یا جنینش مضر باشد، روزه گرفتن بر او واجب نیست و بایستی قضای او بجا آورده شود (بعدا). در صورتی که نگرفتن روزه برای جلوگیری از ضرر به جنین انجام نشده، قضا و کفاره نیاز است و در صورتی که برای ضرر به خودش انجام نشده، کفاره نیاز ندارد ولی قضا شود.
• نظر آیت‌الله سیستانی: در صورتی که روزه برای زن و یا نوزاد ضرر داشته باشد، واجب نیست و بایستی در عوض یک مد طعام یعنی 750 گرم گندم یا آرد و یا برنج به مسکین داده شود + قضا روزه‌ها گرفته شود.
• نظر آیت‌الله وحید خراسانی: روزه برای کسی که برای او و یا جنین او ضرر داشته باشد، صحیح نیست. در این صورت بایستی روزه داری در بارداری قضا شود. در صورت عدم روزه داری به خاطر جنین، کفاره شامل یک مد طعام به فقیر بابت هر روز عدم روزه داری در بارداری مضاف بر قضا آن ایت. در صورتی که برای خودش این کار را نکرده، نیازی به این کفاره طعام نیست اما مستحب است آن را ادا کند.
• نظر آیت‌الله صافی گلپایگانی: از نظر ایشان هم روزه داری در بارداری همانند نظر آیت الله وحید خراسانی برای زنان به شرط وارد شدن ضرر غیرموجه است.

با توجه به این نظرات و رای‌ها از سوی مراجع، به صورت کامل متوجه می‌شویم که همه آن‌ها در روزه داری در بارداری به این نکته اشاره می‌کنند که در صورت ایجاد ضرر برای مادر یا جنین، روزه داری واجب نیست و بایستی قضا و یا کفاره آن به جا آورده شود.

روزه گرفتن قبل از بارداری

روزه گرفتن قبل از بارداری مشکلی ندارد و برای آن عوارض و علائم خاصی بیان نشده است. از جمله مزیت‌هایی که می‌توان برای روزه گرفتن قبل از بارداری بیان کرد، بایستی گفت:

• پاک کردن نطفه: یکی از مزیت‌هایی که روزه دارد، پاک کردن نطفه است که می‌تواند تیرگی و کدورت را از آن حذف کند.
• افزایش قدرت باروری: یکی از مواردی که راجع به روزه داری بیان شده است، افزایش قدرت مردان در این خصوص می‌باشد.
• استراحت دستگاه گوارش: از جمله مزایای روزه در این خصوص می‌توان به حفظ تعادل مایعات، استراحت اندام‌های گوارشی، بهبود بیماری‌های التهابی و آلرژی‌ها اشاره کرد.

در یک جمع بندی کلی توصیه می‌شود مادران آینده برای مساله روزه داری در بارداری:

• در سه ماهه اول روزه داری را انجام ندهند،
• اگر قصد روزه داری در بارداری را دارند، بهتر است قبل از ان آزمایش ادرار بدهند و با پزشک خود مشورت کنند،
• همچنین بارداری برای کسانی که توانایی جسمی بالاتری دارند توصیه می‌شود،
• از نظر مراجع در صورتی که بارداری ضرری به جنین یا خود مادر برساند، اجباری نیست و در بعضی موارد باطل است،
• برای روزه داری در ماه رمضان، حتما فصل و مدت زمان بارداری، مصرف مواد غذایی پرانرژی و داشتن یک رژیم غذایی کامل، خوردن وعده افطار و سحری، دوری از نوشیدنی‌های کافئین دار، کم کردن ساعات کاری و بیرون رفتن، استراحت و خواب کافی، نوشیدن آب کافی را در نظر داشته باشید.