عطار نیشابوری کیست؟ آشنایی با یکی از برجسته‌ترین شاعران
عطار نیشابوری کیست؟ معرفی ویژگی‌های آثار او
آیا می‌دانید عطار نیشابوری کیست؟ یکی از برجسته‌ترین شاعران، نویسندگان و عرفای بزرگ ایران در قرن ششم و هفتم هجری عطار نیشابوری است.
او تأثیر عمیقی بر ادبیات عرفانی فارسی داشته است. به‌گونه‌ای که می‌توان عطار را از پیش‌گامان داستان‌پردازی در شعر فارسی دانست که با بهره‌گیری از تمثیل، حکایت و زبان رمزی عرفانی، راه را برای شاعرانی چون مولانا هموار کرد.
عرفان در آثار عطار نه‌تنها به‌عنوان یک نظام فکری بلکه به‌مثابه یک شیوه عملی برای رسیدن به حقیقت الهی مطرح می‌شود. در ادامه می‌خواهیم، زندگی عطار، آثار او، سبک شعری، مضامین عرفانی و تأثیر او بر ادبیات فارسی را بررسی نماییم.
زندگی‌نامه عطار نیشابوری
فریدالدین ابوحامد محمد عطار نیشابوری در حدود سال ۵۴۰ هجری قمری در نیشابور، یکی از مراکز فرهنگی و علمی خراسان بزرگ، متولد شد.
خانواده او از طبقه متوسط و شاغل در حرفه عطاری (داروسازی سنتی) بودند، حرفه‌ای که در آن زمان با پزشکی و درمانگری نیز ارتباط داشت.
پدرش به فروش داروهای گیاهی و معالجه بیماران مشغول بود و این مسیر را به فرزند خود نیز آموخت. نیشابور در دوران کودکی عطار، یکی از مراکز اصلی علم و ادب بود و مکتب‌های متعددی در آن فعالیت داشتند. به همین دلیل، او از سنین جوانی با علوم مختلف ازجمله طب، الهیات، فلسفه و ادبیات آشنا شد.
عطار تحصیلات خود را در علوم دینی، حدیث، فقه، تفسیر قرآن، فلسفه، ادبیات و طب سنتی ادامه داد. از همان ابتدا به عرفان و تصوف علاقه‌مند شد و طبق گفته‌ها مطالعه زندگی و سخنان بزرگان تصوف، مانند ابوسعید ابوالخیر، بایزید بسطامی، حسین منصور حلاج و شیخ احمد غزالی، تأثیر عمیقی بر او گذاشت.
او سال‌ها به حرفه عطاری پرداخت و در این مدت بیماران را درمان می‌کرد. اما در این مسیر، برخورد با مرگ و درد و رنج انسان‌ها، ذهن او را بیش‌ازپیش به سمت مسائل معنوی و عرفانی سوق داد.
طبق گفته منابع مختلف عطار به سفرهای متعددی رفت و از محضر بزرگان صوفیه در شهرهایی چون بغداد، شام، مکه و بلخ بهره برد. او با مشایخ مختلفی ملاقات کرد و تجربه‌های عرفانی خود را در اشعارش منعکس ساخت.
وفات و آرامگاه عطار نیشابوری
مرگ عطار نیز همچون زندگی او با افسانه‌هایی همراه است. در سال ۶۱۸ هجری قمری، مغولان به نیشابور حمله کردند و بسیاری از بزرگان و ساکنان این شهر را کشتند.
گفته می‌شود که یکی از سربازان مغول او را اسیر کرد و به قیمت ناچیزی فروخت. اما وقتی خریدار از ارزش والای عطار آگاه شد، حاضر شد پول بیشتری بپردازد. این امر باعث شد که مغول از سر خشم عطار را به قتل برساند.
آرامگاه عطار نیشابوری بنایی است تاریخی که در دوره تیموری و به فرمان امیر علیشیر نوایی ساخته شد. در دوره پهلوی دوم مرمت کامل و در دهه ۷۰ نیز مرمتی کوچک در آن صورت گرفت.
این آرامگاه در بلوار شادیاخ (عرفا کنونی)، از مناطق گردشگری و یا می‌توان گفت در قلب شهر نیشابور واقع شده است. آرامگاه کمال الملک نیز در محوطه این بنا قرار دارد.
آثار عطار نیشابوری
عطار آثار متعددی در قالب نظم و نثر نوشته است که مهم‌ترین آن‌ها را در ادامه به‌صورت جداگانه شرح داده و معرفی کرده‌ایم.
منطق‌الطیر
این اثر یکی از برجسته‌ترین مثنوی‌های عرفانی در تاریخ ادبیات فارسی است که در آن پرندگان نماد انسان‌هایی هستند که در جست‌وجوی حقیقت، سفری معنوی را آغاز می‌کنند.
منطق‌الطیر شرحی تمثیلی از سفر روحانی سالکان راه حق است که هفت مرحله را طی می‌کنند تا به دیدار سیمرغ، نماد حقیقت مطلق، برسند.
تذکرةالاولیاء
این کتاب نثری درباره زندگی و سخنان عارفان بزرگ اسلامی دارد که یکی از مهم‌ترین منابع عرفان و تصوف به شمار می‌رود. عطار در این اثر زندگی بیش از ۷۰ عارف را به‌صورت داستان‌گونه روایت کرده و نشان داده که هرکدام از آن‌ها چگونه به معرفت الهی رسیده‌اند.
الهی‌نامه
این کتاب مجموعه‌ای از داستان‌های اخلاقی و عرفانی است که در قالب گفت‌وگوهای میان خدا و بندگانش بیان شده است. الهی‌نامه با زبانی ساده، اما عمیق، مسائل فلسفی و عرفانی را بررسی می‌کند.
مصیبت‌نامه
در این کتاب، عطار به موضوعات عرفانی، فراق از حق و جست‌وجوی حقیقت می‌پردازد. در مصیبت‌نامه، شخصیت‌هایی گوناگون از طبقات مختلف جامعه درباره درد و رنج خود سخن می‌گویند و در نهایت، همگی در مسیر حقیقت یکی می‌شوند.
سبک شعری و ویژگی‌های آثار عطار
- استفاده از تمثیل و داستان‌های رمزی: عطار با استفاده از تمثیل‌های عرفانی، داستان‌هایی را خلق کرده که معانی عمیقی دارند. پرندگان در منطق‌الطیر، عارفان و رهروان راه حقیقت هستند که در سفری نمادین به دنبال کشف ذات الهی‌اند.
- زبانی ساده، اما عمیق: با وجود پیچیدگی‌های فکری در اشعارش، زبان عطار بسیار روان و قابل‌فهم است. او با استفاده از واژگان ساده، عمیق‌ترین مفاهیم عرفانی را بیان کرده است.
- مضامین عرفانی و آموزه‌های معنوی اصلی‌ترین مضامین در اشعار عطار عشق الهی، فنا در خدا، گذر از خودبینی و تکبر و جست‌وجوی حقیقت هستند.
تأثیر عطار بر شاعران دیگر
عطار تأثیر عمیقی بر شاعران پس از خود گذاشت. مهم‌ترین شاعری که از او تأثیر پذیرفت، مولانا جلال‌الدین بلخی بود. مولانا بارها در اشعار خود به احترام عطار اشاره کرده و او را یکی از اساتید بزرگ عرفان دانسته است.
درواقع، بدون آثار عطار، مثنوی معنوی مولانا ممکن بود شکل نگیرد. همچنین حافظ، سعدی، جامی و عراقی نیز از شیوه روایتگری و سبک شعری عطار بهره برده‌اند.
