احکام مسافرت در ماه رمضان: آیا سفر تفریحی مجاز است؟

احکام مسافرت در ماه رمضان برای نماز و روزه چیست؟ در این خصوص مطالب و شرایط مختلفی بیان شده است که بر هرکسی که چه برای کار و چه برای تفریح قصد سفر در ماه رمضان دارد، بایستی آنها را بداند. برای همین در این خصوص مطلبی را منتشر کرده‌ایم که نیاز شما به دانستن برخی از این احکام را برطرف می‌کند. هرچند دقیق‌ترین حالت آن است که این اطلاعات، پرسش‌ها و ابهامات را از مرجع تقلید خود بپرسید.

احکام مسافرت در ماه رمضان

روزه یا صیام یک عمل واجب در اسلام (در ماه رمضان) و یک عمل مستحبی در سایر ماه‌ها است که در آن مسلمانان بایستی از اذان صبح تا مغرب از خوردن یا آشامیدن انواع غذاها و نوشیدنی‌ها اجتناب کنند. این عمل علاوه بر اعتلای جایگاه معنوی انسان‌ها، خواسته‌های مادی را کوتاه کرده و در تقویت حس کمک و همدردی با نیازمندان به مسلمانان کمک می‌کند. یکی از موضوعات مهمی که در پیرامون این عمل وجود دارد، احکام مرتبط با عدم روزه گرفتن است. تنها افراد خاصی می‌توانند از روزه گرفتن خودداری کنند که به شرایط آنها به شرح زیر می‌باشد:

• افراد مسن و یا کسانی که نمی‌توانند به خاطر وضعیت سلامتی خود روزه بگیرند. این دسته از افراد باید برحسب نظر مراجع تقلید، با توجه به یک سند پزشکی یا تشخیص پزشک یا درک کامل از وضعیت خود می‌توانند از معافیت از روزه‌داری استفاده کنند.
• زنان باردار یا شیرده که روزه داری می‌تواند برای آنها یا فرزند خطرناک باشد.
• بیماران و کسانی که تاب روزه گرفتن را ندارند. این دسته از افراد باید روزه خود را بشکنند و بر آنها واجب است تا افطار کنند.
• کسانی که اقدام به مسافرت می‌کنند.

در ادامه این مقاله می‌خواهیم راجع به احکام مسافرت در ماه رمضان صحبت کنیم. هرکدام از این دستورات و حکم‌هایی که برای معافیت از روزه داری بیان شده است، خود دارای جزئیات ریزتری است.

احکام مسافرت در ماه رمضان قبل از ظهر

همانطور که در آیه 184 سوره بقره بیان شده است، تکلیف روزه گرفتن بر کسانی که بیمار و یا در سفر باشند، برداشته شده است. در اولین گام باید بدانید که احکام مسافرت در ماه رمضان و شکستن روزه به این بستگی دارد که از چه زمانی سفر شروع شده است، چه مدت در سفر هستید و فاصله مکانی مقصد مسافرتی شما از منزلتان چقدر است. در این خصوص از نظر اسلام به کسی که دارای شرایط زیر باشد، مسافر گفته می‌شود:

• در حالتی که به میزان 40 – 45 کیلومتر (8 فرسخ که می‌توان آن را 43 کیلومتر درنظر گرفت) از وطن یا محل زندگی خود دور شده باشد. از اول بایستی قصد سفر او بیشتر از 8 فرسخ باشد و نیز در بین راه از این تصمیمی که گرفته است، بازنگردد.
• در حالت دیگر کسی که 4 فرسخ برود و 4 فرسخ هم برگردد به شرط آنکه 10 روز در این بین جایی اسکان نگزیند نیز مسافر شناخته می‌شود.

به طور کلی در احکام مسافرت در ماه رمضان بدین گونه اشاره شده است که نباید محل مسافرت او جایی باشد که بتواند در آنجا اذان در شهر خود را شنیده یا دیوارهای شهر را مشاهده نماید. با این حال حد سفر در احکام مسافرت در ماه رمضان 4 فرسخ در حالت رفت و برگشت معادل با 42.5 کیلومتر و یا 43 کیلومتر درنظر گرفته شده است.

• کسی که برای کار حرام سفر نکند،
• در این 8 فرسخ جابه‌جایی، از محل زندگی خود نگذرد،
• مسافرت شغل اون نباشد و همچنین جزو بیابان‌گردهای که به سفر مشغول هستند نباشد.
• جزو عشایر و اینگونه افراد نباشد.

همانطور که مشاهده شد، احکام مسافرت در ماه رمضان هم شرایط خاص خود را دارد.

همچنین باید بدانید که احکام مسافرت در ماه رمضان برای کسانی که قبل از ظهر حرکت خود را شروع می‌کنند، این است که روزه گرفتن او باطل است ولی در عین حال قید شده است که تنها در صورتی قابل شکستن برای صرف غذا است که به حد ترخص (آنچه بیان شد یعنی 8 یا 4 فرسخ با توجه به توضیحات بیان شده) برسد. وی باید با این شرایط روزه خود را باطل کند. با توجه به این مورد از احکام مسافرت در ماه رمضان، باید بدانید که اگر مسافر قبل از رسیدن به حد ترخص روزه را بکشند، کفاره افطار عمدی در روزه ماه رمضان بر او واجب می‌شود. این نوع کفاره بدون عذر به شرح زیر است:

• 1 بنده را آزاد کند یا،
• 2 ماه تمام روزه بگیرد یا،
• 60 فقیر را سیر نماید یا،
• به هر فقیر 10 سیر (معدل 1 مد) طعام (مانند گندم و جو و مانند اینها) بدهد یا،
• اگر هم بر این موارد قادر نیست، بایستی هرچند مورد که می‌تواند فقرا را طعام دهد،
• اگر این مورد هم برایش مقدر نیست، بایستی استغفار کند، هرچند که به یک عبارت “استغفرالله” هم محدود شود و هر وقت که بتواند بایستی (احتیاط واجب) که کفاره را بدهد.

البته در این مورد برای اطلاع دقیق‌تر بهتر است به مراجع تقلید خود مراجعه نمایید.

در این قسمت راجع به بهترین رژیم غذایی در ماه رمضان مطالعه کنید.

احکام سفر در ماه رمضان بعد از اذان ظهر

در حالتی که روزه دار بعد از ظهر مسافرت خود را شروع کند، در این حالت از احکام مسافرت در ماه رمضان گفته شده است که او بایستی روزه خود را کامل در آن روز بگیرد و تمام کند. مسافری که بعد از ظهر به وطن خود باز گردد، یا جایی که حداقل در ان ده روز بماند، حکم روزه داری برای او در ماه رمضان به این صورت است که این فرد نباید روزه را در آن روزه بگیرد. اگر کسی قصد کند که قبل از زوال به محل اقامت خود برگردد، ولی به علت یک حادثه یا رویداد نتواند، روزه گرفتن او باطل است و تنها قضای آن روز روزه که نتوانسته است قبل از ظهرش برسد واجب می‌باشد (بدون کفاره)

حالتی هم برای احکام مسافرت در ماه رمضان می‌توان گفت در صورتی که مسافر مثلا در صبح حرکت کرده است و پیش از ظهر به خانه (وطن خود) برسد، یا حداقل جایی باشد که 10 روز می‌خواهد در آنجا بماند، در این صورت اگر تا آن زمان کاری که باطل کننده روزه است را انجام نداده باشد، بایستی در آن روز روزه را بگیرد ولی اگر انجام داده، بایستی بعدا قضای آن را ادا کند. کسی اگر در این شک داشته باشد که که صبح با عبور از مسافت شرعی و بازگشت به وطن، در این شک کند که در زمان اذان ظهر برگشته یا نه، در این صورت اما روزه او صحیح است (درحالتی که شک داشته باشد).

احکام مسافرت در ماه رمضان برای فرار از روزه

یکی از مواردی هم که برخی از افراد نسبت به آن سوال دارند، برای کسانی است که به قصد فرار کردن از روزه و نگرفتن آن، مسافرت می‌کنند. به طور کلی پاسخ توجه داشته باشید که پاسخ به این پرسش بهتر است مطابق با نظر مرجع تقلید انجام شود. به عنوان مثال می‌توان به نظر امام خمینی (ره) اشاره کرد که در این باره می‌گوید مسافرت در ماه رمضان اشکالی ندارد اما در صورتی که برای فرار از روزه باشد مکروه است. همچنین در جای دیگری همین نکته بیان شده اما در آن اضافه شده است که افطار واجب است. البته در این راستا بایستی بدانید که در صورت واجب شدن روزه‌ای غیر روزه ماه رمضان، افراد نباید براساس احتیاط واجب اقدام به مسافرت در آن زمان بنمایند. در حالتی که در سفر هم باشند، بایستی در یک جا قصد ماندن به مدت حداقل 10 روز نموده و روزه را بگیرد. همچنین اگر روزه براثر یک نذر باشد و زمان آن در یک روز معین باشد، می‌تواند مسافرت کند و اگر آن روز تعیین شده در سفر باشد هم بایستی روزه را در سفر بگیرد.

همچنین از احکام دیگری که باید در رابطه با احکام مسافرت در ماه رمضان بدانید آن است که در صورت نذر کردن روزه بدون تعیین زمان آن، او قادر نیست در هنگام سفر روزه را به جا آورد.

کسانی که حکم نماز خواندن در مسافرت برای آنها واجب تلقی شده است، یعنی کسانی که شغل آنها مسافرت است و یا سفری که در پیش دارد برای معصیت است، این افراد روزه گرفتن برای آنها واجب است.

حکم مسافرت تفریحی در ماه رمضان

برای بیان حکم مسافرت تفریحی در ماه رمضان به نظرات مختلف مراجع می‌پردازیم که به شرح زیر هستند:

• امام خمینی (ره): مشکلی ندارد ولی اگر به قصد فرار باشد، کراهت دارد.
• آیت‌الله میرزا جواد تبریزی: در حالتی که روزه دار بعد از ظهر مسافرت کند، روزه‌اش باید کامل گرفته شده و در صورتی که پیش از ظهر باشد، باید صبر کند تا فاصله به حد ترخیص برسد. در صورتی که نیت سفر از شب داشته باشد، روزه او باطل است، در غیر اینصورت باید روزه را کامل بگیرد.
• آیت‌الله وحید خراسانی و آیت‌الله سیستانی: مسافرت در ماه رمضان بدون اشکال اما مکروه است. در صورتی که برای حج و عمره یا به ضرورت باشد، مکروه نیست.
• آیت‌الله شبیری زنجانی: از نظر ایشان برای کسانی که مسافرت در ماه رمضان اختیار می‌کنند، این عمل مکروه است. از نظر ایشان هرگونه مسافرت در ماه رمضان تا قبل از شب 23 مکروه است اما در صورتی که برای حج عمره یا از بیم تلف مال یا خسارت مالی و جانی برادر دینی باشد، مکروه نیست.
• آیت‌الله گلپایگانی: در صورت مسافرت از بعد از ظهر، بایستی روزه کامل گرفته شود، در صورت سفر از پیش از ظهر، تا زمان ترخیص بایستی نیت روزه نداشته باشد. اگر از شب هنگام قصد سفر نکرده باشد بایستی برحسب احتیاط مستحب روزه را تمام کرده و قضای آن را بگیرد.

به این نکته توجه کنید که مسافرت می‌تواند تنها منجر به قضای روزه‌ها شده و کفاره‌ای ندارد. برای کسی که قضای آن را تا سال آینده در ماه رمضان آن سال به تاخیر بیندازد، کفاره لازم است و بایستی برای هر روزی که تاخیر دارد یک مد طعام بدهد. افرادی که به صورت هفتگی در یک مکان معین سفر می‌کنند مانند کسانی هستند که مسافر بوده و روزه و نماز آنها برهمین اساس است.

احکام نماز و روزه مسافر از نظر مرجع تقلید

همواره یکی از مطالب مهمی که بایستی در احکام مسافرت در ماه رمضان بدان توجه شود، نظر مراجع تقلید است که بایستی در نظر گرفته شود. در این خصوص با ما باشید تا چند حکم دیگر در روزه داری و نیز نظرات مراجع تقلید را برای نماز و روزه مسافر بدانیم.

از دیگر مواردی که که می‌توان برای احکام مسافرت در ماه رمضان بیان کرد، بایستی همچنین گفت:

• برای کسی که نمی‌داند روزه مسافر باطل است و یا نمی‌داند که مسافر تلقی می‌شود، روزه آن روز او باطل است.
• توجه داشته باشید که در احکام مسافرت در ماه رمضان، این نکته بیان شده است که مسافرینی که عذر روزه دارند، خوردن و نوشیدن و نیز جماع برای آنها مکروه است.
• کسانی که در یک منطقه، امروزشان آخرین روز رمضان است اما با سفر به یک منطقه دیگر به علت تغییر افق ماه رمضان، فردا به عنوان آخرین روز رمضان شناخته می‌شود، در این حالت آنها بایستی یک روز دیگر را هم روزه بگیرند.
• در صورتی که فردی دارای قضای روزه بر گردنش می‌باشد اما وقت آن نیز گذشته، این افراد در مسافرت مشکلی ندارند چون کسی که در سفر است، روزه بر او واجب نیست و فرقی نمی‌کند چه نوع روزه‌ای دارد.
• در حالتی که فرد به جایی برسد که قصد کرده 10 روز آنجا بماند اما در بعد از نماز ظهر به آنجا می‌رسد، در این حالت روزه او صحیح نیست و بایستی قبل از اذان ظهر در آن مکان که ده روز اقامت خواهید داشت باشید.
• در حالتی که روزه گرفتن با اختلاف زمانی همراه باشید یعنی در مکان اول هنگام غروب شده و افطار نیز کرده است اما در مقصد که رسیده است، هنوز غروب نشده است، روزه او صحیح می‌باشد. همچنین شما می‌توانید در آن مکان به خوردن و آشامیدن اقدام کنید. (البته بهتر است اگر کشور مقصد نیز رمضان و مسلمان است، این کار در عام نباشد)
• در حالتی که ما مثلا 28 روز روزه گرفته‌ایم و اکنون در بازگشت به وطن معین شد که (در بدو ورود) آن روز روز عید است، بایستی یک روز روزه ماه رمضان را بگیرد.
• روزه گرفتن قضاهای روزه در هنگام سفر جایز نیست.
• کسی که در سفر است نمی‌تواند نذر کند که روزه بگیرد.
• کسی که چهل روز نذر کرده است که پیاپی روزه بگیرد، اما اکنون یک سفر اجباری دارد، در این حالت او بایستی اگر مدت زمانی را برای این نذر تعیین کرده، روزه آن روزهایی که مسافرت کرده را قضا کند ولی اگر بازه‌ای تعیین نکرده بایستی چهل روی پی در پی در یک زمان دیگر روزه بگیرد.

احکام نماز و روزه مسافر خامنه ای

از جمله احکام مسافرت در ماه رمضان برای نماز و روزه از نظر حضرت خامنه‌ای می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

• برای کسی که سفر مقدمه کار او است، تنها در صورتی که در خلال این سفر (در کمتر از ده روز) به محل کار بازگردد نماز و روزه او باید کامل انجام شود. مشاغلی که قوام آنها در سفر است مانند رانندگان در صنعت حمل و نقل و کشتیرانی و غیره جزوه این احکام هستند.
• سفر در سفر به صورتی که در سفر اول در یک مکان ده روز باقی بماند و در سفر دوم به جای دیگر برود، در این حالت در سفر دوم نمازش شکسته است.
• اگر افراد می‌دانند که قصد ماندن آنها ده روز یا بیشتر خواهد بود، لازم (واجب) است که نماز و روزه را کامل ادا کنند.
• توجه کنید کسی که عمدا روزه خود را باطل کرده است، رفتن به سفر باعث نمی‌شود کفاره روزه او بخشیده شود.
• کسی که به خاطر مسافرت روزه نگرفته و این مسافرت تا ماه رمضان بعدی طول کشیده است، بایستی قضای ماه رمضان را بگیرد و احتیاط مستحب بیان شده است که کفاره را هم بدهد.

احکام نماز و روزه مسافر مکارم شیرازی

همچنین از احکام مسافرت در ماه رمضان برای نماز و روزه از نظر آیت‌الله مکارم شیرازی می‌توان گفت:

• در حالتی که فردی در کشور مبدا 10 ساعت روزه می‌گرفته است اما در طی یک مسافرت به جایی رفته که 20 ساعت روزه طول می‌کشد، حکم روزه داری این است که تا حدی که می‌تواند تمام مدت را در مکان جدید روزه بگیرد مگر آنکه برای او ضرر داشته باشد.
• کسی که جزو افراد دائم‌السفر شناخته می‌شود، بایستی نماز و روزه را کامل ادا کند.
• در صورتی که فردی با قصد مسافرت از حد ترخیص خارج شده ولی بعد از آن متوجه می‌شود که این سفر ادامه نمی‌دهد، بایستی اگر با گذر از حد ترخیص هنوز افطار نکرده، روزه را کامل بگیرد.
• از نظر این مرجع، محل کاری که طولانی مدت باشد، به عنوان وطن شناخته می‌شود و همان احکام و مطالبی که تاکنون برای وطن بیان شده است، برای آن صدق می‌کند.
• کسی که بر طبق ماموریت باید به یک مکان به مدت 14 روز برود اما معلوم نیست که آیا در این 14 روز آیا تغییری در محل او می‌شود یا نه (اختیاری در این خصوص ندارد)، بایستی نماز و روزه کامل بگیرد.
• همچنین این ابهام که بیان شده است تا فاصله حد شرعی از نظر زمانی باید 1 روز باشد، صحیح نیست و بنا به زمان پیامبر که از سوی جبرئیل به او وحی شده است که فاصله میان دو کوه به عنوان حد سفر است، و بعد از اندازه گیری 4 فرسخ بوده است، حد سفر بر این اساس مطرح می‌شود.