روزه گرفتن برای بیماران دیابتی: بایدها و نبایدها + حکم شرعی آن

روزه گرفتن برای بیماران دیابتی هرچند فواید مختلفی دارد که در ادامه می‌خواهیم به آن بپردازیم اما می‌تواند با افت شدید قند خون، منجر به خطراتی شود که به همین خاطر لازم است افراد دیابتی تنها با یک سری شروط به سراغ ادای این فریضه بروند تا هم به خود آسیبی نرسانده و هم مرتکب روزه داری غیراصولی و اشتباه نشوند. در این قسمت راجع به روزه گرفتن برای بیماران دیابتی و کسانی که مشکل قند خون دارند با ما همراه باشید.

روزه گرفتن برای بیماران دیابتی

در رابطه با روزه گرفتن برای بیماران دیابتی ابتدا به صورت خلاصه باید بدانید که دیابت یکی از مشکلات و بیماری‌هایی است که مزمن (یعنی طولانی مدت است) بوده و در بدن شما نمی‌تواند انسولین تولید کند یا مقدار تولید شده انسولین آن کم است و یا آنکه بدن توانایی درست استفاده از آن را ندارد. حال باید بدانید که انسولین خود یک هورمون تولید شده در بدن از سوی پانکراس یا لوزالمعده است. وظیفه‌ای که این هورمون می‌تواند برای شما ایفا کند، آن است که قند را از خون برای تامین انرژی به سلول‌های داخل بدن منتقل می‌نماید. همین موضوع است که افراد دیابتی نمی‌توانند قند خون یا گلوکز را از خون دریافت و مصرف کنند و باعث شده است تا میزان قند خون آنها افزایش یابد. همچنین باید بدانید که به صورت کلی 3 نوع دیابت داریم که شامل دیابت نوع 1 (عدم تولید انسولین) و دیابت نوع 2 (عدم تولید کافی انسولین و عملکرد نامناسب آن) و نیز دیابت بارداری.

افراد دیابتی می‌توانند روزه بگیرند؟

با پیش زمینه‌ای که در بخش قبل بیان شد، در مورد روزه گرفتن برای بیماران دیابتی ممکن است برای شما هم پیش آید که پدر یا مادرتان به دلایل عقاید مذهبی که دارند، بر گرفتن روزه پافشاری می‌کنند در حالی که قند خون نامناسب و دیابت دارند. در این خصوص باید گفت هنگامی که یک فردی دیابت دارد، رژیم غذایی او بخشی حیاتی از برنامه درمانی‌اش است. بیماران مبتلا به دیابت باید در مورد غذاهایی که می‌خورند و جزئیات آن مانند کالری، کربوهیدرات، فیبر، چربی، نمک و شکر بیشتر مراقب باشند. همه اینها می‌توانند بر سطح قند خون آنها تأثیر بگذارند. ممکن است از نظر برخی از افراد، روزه گرفتن برای دیابت هم خوب باشد اما این شیوه صحیح برای مدیریت و کنترل این بیماری نیست و بایستی ورزش، تغذیه مناسب و نیز سبک زندگی سالم را در پیش بگیرد.

روزه گرفتن برای بیماران دیابتی، کسانی که از طلوع فجر تا غروب آفتاب در ماه مبارک رمضان، برای مدتی غذا نمی‌خورند، این نکته مطرح می‌شود که این عمل چیزی است که فرد نباید بدون برنامه ریزی قبلی آن را انجام دهد. همواره بهتر است افرادی که دیابت دارند، قبل از اقدام به روزه داری، با پزشک خود مشورت کنند.

بنابراین در یک نتیجه گیری کلی باید بگوییم که تنها افرادی که دیابت را به صورت کنترل شده دارند، به بیماری‌های دیگر مبتلا نیستند و نیز انسولین مصرف نمی‌کنند، پزشک آنها منعی را برای روزه گرفتن برای بیماران دیابتی درنظر نگرفته است، می‌توانند اقدام به روزه گرفتن نمایند.

بیماری دیابت و روزه داری

در رابطه با روزه گرفتن برای بیماران دیابتی، ممکن است مشکلات و عوارضی ایجاد شود که علت آن نوسانات قند خون خواهد بود. به طور معمول، در حالتی که مثلا یک فرد مبتلا به دیابت نوع 2 که توانسته است به خوبی این مشکل را کنترل کند و دیابت خود را با داروها و سبک زندگی مدیریت کند، می‌تواند در ماه رمضان روزه بگیرد، تا زمانی که بتواند تحت هدایت و مراقبت پزشک خود، داروها را نیز در زمان‌بندی‌های صحیح مصرف نماید.

با این حال، افرادی وجود دارند که می‌توانند با روزه گرفتن برای بیماران دیابتی در ماه رمضان به عوارض مختلفی دچار شوند. این افراد کسانی هستند که یک یا چند مورد از شرایط زیر را دارند:

• دیابت نوع 1،
• دیابت نوع 2 در حالتی که میزان زیادی از انسولین در طول روز تزریق شده یا کنترل آن به طور مناسب میسر نیست،
• داشتن سابقه کاهش شدید قند خون یا کتواسیدوز دیابتی،
• داشتن سابقه افت مکرر قند خون که می‌تواند با عدم آگاهی از آن هم همراه باشد،
• شرایطی مانند بیماری شدید کلیوی یا عوارض عروق خونی،
• کسانی که دیابت دارند و باردار هستند.

روزه گرفتن برای بیماران دیابتی کاملا بستگی به وضعیت فرد دارد و پزشک معالج می‌تواند تشخیص دهد که اگر در معرض خطر بالای عوارض است، از روزه گرفتن اجتناب نماید. اگر تصمیم به روزه گرفتن هم باشد، لازم است افراد مطابق با نظری که پزشک برای مدیریت دیابت و روزه گرفتن برای بیماران دیابتی ارائه می‌کند، در کنار امکان تنظیم داروها یا دوزهای انسولین در حین روزه‌داری عمل کند.

روزه گرفتن برای بیماران دیابتی و یا افرادی خانواده شما که این وضعیت را دارد، همواره باید با سنجش وضعیت او صورت گیرد. مهم‌ترین نکته‌ای که باید به خاطر بسپارید این است که این افراد قند خون خود را به دقت کنترل کنند و اعضای خانواده باید مراقب علائم قند خون پایین باشند، که شامل موارد زیر است:

• ضربان قلب نامنظم یا سریع،
• خستگی،
• رنگ پریدگی پوست،
• لرزش،
• اضطراب،
• تعریق،
• گرسنگی،
• تحریک پذیری،
• گزگز یا بی‌حسی لب، زبان یا گونه.

در صورتی که گرفتن برای بیماران دیابتی با کاهش قندخون بیشتری مواجه شود، علائم و نشانه ها می‌تواند شامل موارد زیر هم بشوند:

• سردرگمی، رفتار غیرعادی یا هر دو، مانند ناتوانی در انجام وظایف روتین،
• اختلالات بینایی، مانند تاری دید،
• تشنج،
• از دست دادن هوشیاری.

قند خون پایین که هیپوگلیسمی نیز نامیده می‌شود، نیاز به درمان فوری دارد. افرادی که قند خون ناشتای آن در حدود 70 میلی گرم در دسی لیتر است، لازم است آن را هشداری برای قند خون پایین درنظر بگیرند. توجه کنید که این مقدار و بررسی قند خون برای هر فرد مجزا در نظر گرفته می‌شود.

پیش دیابت و روزه داری

زمانی که مقدار قند خون شما از یک حد نرمال بیشتر شود، در این حالت پیش دیابت رخ می‌دهد که لازم است افراد در این پروسه که می‌تواند منجر به دیابت گردد، به نوع تغذیه و نیز تحرک روزانه خود توجه داشته باشند. این دسته از افراد با توجه به این شرایط مستعد ابتلا به دیابت نوع 2 می‌باشند. شما می‌توانید با کنترل میزان قند خون خود و با توجه به دستور پزشک، در این مرحله اقدام به روزه داری کنید ولی همانطور که قبلا هم اشاره کردیم، روزه گرفتن برای بیماران دیابتی وابسته به شرایط فیزیکی آنها است.

دیابت نوع ۱ و روزه داری

هرچند برخی از گروه‌هایی که به دیابت دچار شده‌اند، می‌توانند با یکسری تمهیدات و رعایت مواردی خاص، مجوز روزه گرفتن برای بیماران دیابتی را داشته باشند اما بیماران دیابتی نوع 1، کسانی که دچار دیابت بارداری هستند و یا بیمارانی که درگیر عوارض ناشی از دیابت شده‌اند (که از جمله این عوارض دیابت بایستی به عوارض چشم و نارسایی کلیه و قلب اشاره کرد)، نباید خود را به گرسنگی طولانی مدت در طول روز با روزه داری مبتلا سازند. نکته دیگری که در رابطه با روزه گرفتن برای بیماران دیابتی باید به آن اشاره کرد، میزان گرسنگی و روزه داری است. ماه رمضان یک ماه قمری است که به خاطر همین اختلاف سال شمسی با سال قمری (11 روز اختلاف زمانی) ماه رمضان در فصل‌های مختلفی قرار می‌گیرد که سبب می‌شود تا میزان طول روز بیشتر شده و حتی تا 20 ساعت هم برسد. در این شرایط است که فرد بایستی با توجه به وضعیت محیطی و جسمانی خود اقدام به انجام یا عدم روزه گرفتن برای بیماران دیابتی نماید.

دیابت نوع ۲ و روزه داری

برای کسانی که دچار دیابت نوع 2 هستند، لازم است افراد در روزه گرفتن برای بیماران دیابتی به این نکته توجه کنند که این بیماران غالبا کسانی هستند که دچار اضافه وزن شده‌اند و به همین جهت بدن آنها نسبت به انسولین مقاومت می‌کند. اگر به کسانی که دیابت نوع 2 دارند توجه کنید، این دسته از افراد یا کسانی هستند که دارو، ورزش‌های خاص و رژیم غذایی ویژه‌ای دارند و یا کسانی که علاوه بر این موارد، انسولین نیز تزریق می‌نمایند. روزه گرفتن برای بیماران دیابتی که نوع 2 هستند، می‌تواند به کاهش وزن و چربی خون منجر شود. از سوی دیگر این دسته از افراد دچار حساسیت بیشتر نسبت به انسولین می‌شوند که نیاز آنها را به این ماده کاهش می‌دهد و این می‌تواند با توجه به نظری که پزشک می‌تواند داشته باشد، برای او مفید واقع شود. همچنین از دیگر فواید روزه گرفتن برای بیماران دیابتی نوع 2 می‌توان به کاهش سدیم و پتاسیم، اسید اوریک نیز اشاره کرد.

البته در این بین استثنائی هم وجود دارد که شامل افرادی است که میزان دریافت انسولین آنها در روز بیشتر از 60 واحد بوده و یا در طول روز 3 بار این ماده را تزریق می‌کنند. اگر جزو این دسته از افراد هستید، روزه گرفتن برای بیماران دیابتی نوع 2 ممنوع است. روزه گرفتن برای بیماران دیابتی در افرادی که مقدار انسولین دریافتی در روز برای آنها در حدود 30 – 40 واحد است، با نظر پزشک می‌توان روزه گرفت.

حکم روزه برای دیابتی ها

در رابطه با این پرسش که روزه گرفتن برای بیماران دیابتی چگونه و چه حکمی خواهد داشت، لازم است به پاسخ‌های که از سوی مراجع مطرح شده است بپردازیم که به شرح زیر می‌باشند:

• نظر آیت‌الله خامنه‌ای: در مورد روزه گرفتن برای بیماران دیابتی با توجه به اینکه برخی از پزشکان خوردن تا 4 وعده غذایی را هم برای جلوگیری از پایین آمدن قند خون توصیه کرده‌اند و یا توصیه شده است که انسولین تزریق کنند، ایشان در این خصوص بیان کردند که اگر بدانند در طول بازه روزه گرفتن برای بیماران دیابتی که از طلوع فجر تا غروب است، مشکلی برای آنها پیش خواهد آمد و یا خوفی بر این است که ضرری داشته باشند، روزه گرفتن بر آنها واجب نیست و همچنین این کار برای آنها جایز نمی‌باشد.
• نظر آیت‌الله سبحانی: در این خصوص از ایشان سوال شده است که حکم روزه گرفتن برای بیماران دیابتی در حالتی که پزشک توصیه کرده است که در طول روز 2 لیوان آب بخورند چیست؟ ایشان پاسخ دادند که بایستی فرد در حالتی که روزه داری برای او ضرر دارد، افطار کرده، در صورتی که تا سال آینده از این مشکل بهبود یابد، روزه را قضا کند، در غیر اینصورت بایستی برای هر روز یک مد طعام را به فقیر بدهد.
• نظر آیت‌الله سید صادق روحانی: کسانی که به بیماری مرض قند دچار شده‌اند و عطش فراوان دارند، اگر نمی‌توانند روزه بگیرند، افطار کرده (افطار برای آنها جایز است) و به جای آن بایستی یک مد طعم را به فقیر دهند. همچنین اگر پس از ماه رمضان بتوانند قضای آن را بگیرند، واجب است وگرنه قضا هم واجب نیست.

تصمیم گیری نهایی برعهده خود فرد است و او با توجه به اینکه (مشروط بر اینکه) اطلاعات کافی را از وضعیت سلامتی خود داشته باشند، می‌تواند برای روزه گرفتن برای بیماران دیابتی اقدام کند و یا از آن خودداری نماید.

تاثیر روزه داری بر میزان قند خون

مهم‌ترین اثر و خطری که روزه داری می‌تواند برای کسانی که روزه دار هستند ایجاد کند، افت ناگهانی و زیاد قند خون است که علاوه بر ایجاد یکسری مشکلات می‌تواند به حیات فرد هم آسیب برساند.

در مورد تاثیرات خوب و بد این عمل در میزان قند خون افراد هم باید گفت:

• روزه داری می‌تواند به شما کمک کند تا در کاهش التهاب، وزن و کم کردن سطح کلسترول اقدام کنید.
• مورد دیگر آن است که به شما کمک می‌کند تا گلوکزی که در خون وجود دارد را بهتر کنترل کرده و مقاومت به انسولین را کاهش می‌دهد.
• یکی از تحقیقاتی که در روزه داری و تاثیر آن انجام شده است، نشان داد که افراد توانسته‌اند میزان مصرف قرص‌های دیابت و نیز انسولین را کاهش دهند. بنابراین این احتمال وجود دارد که روزه داری بتواند به کاهش نیاز بدن به انسولین کمک کند.
• همچنین با آزمایش دیگری که روی افراد چاق دارای دیابت نوع 2 انجام شده است، آنها توانستند مقدار قند ناشتا را بهتر کنند و سرعت کاهش وزن را بیشتر نمایند.
• اما آزمایش دیگری که با هدف تاثیر میزان قند خون بر روی بیمارانی که دارای دیابت نوع 2 بودند انجام شده است، نشان داد که روزه گرفتن برای بیماران دیابتی 2 تاثیر قابل توجهی در قند خون آنها نگذاشته و کمی آن را کاهش داده است.
• با کاهش وزنی که می‌توانید در اثر روزه داری آن را بدست آورید، قادر خواهید بود تا سطح هموگلوبین خون را کمتر کرده و نیز در این حالت خطر بیماری قلبی را کاهش دهید.
• همچنین از اثرات دیگر این کار به امکان استراحت بخش کبد و نیز پانکراس می‌توان اشاره کرد.

با توجه به این موارد می‌توان به این نتیجه رسید که روزه داری نمی‌تواند به عنوان یک راهکار اصلی برای کسانی باشد که قصد برطرف کردن مشکل قندخون و دیابت خود را دارند. بلکه یک عامل کمکی آنهم برای یک عده خاص با شرایطی است. همچنین از دیگر تاثیرات روزه گرفتن برای بیماران دیابتی باید گفت:

• ایجاد حس خواب آلودگی و نیز سرگیجه،
• ایجاد سردرد در افراد،
• نیاز به مکمل در بدن که می‌تواند پس از چند روز روزه داری اتفاق بیفتد،
• افت قند خون که با عدم خوردن غذا به تدریج کاهش یافته و در حالتی که مقدار کاهش آن شدید باشد، می‌تواند باعث مشکلاتی مانند غش کردن، سرگیجه، لرز و کما رفتن گردد.

همچنین حالت هایپرگلایسمی نیز ممکن است در فرد ایجاد شود که در این حالت قند خون در هنگام باز کردن روزه زیاد می‌شود و سبب خواهد شد تا مشکل دیابت بدتر شود. این مورد به خصوص در زمانی که پرخوری پیشه کنید و یا مقدار زیادی از شیرینی‌جات و کربوهیدرات را میل نمایید رخ خواهد داد.

سحری برای دیابتی ها

نکته مهمی که باید در مورد روزه گرفتن برای بیماران دیابتی به آن توجه شود، آن است که از پرخوری به ویژه افرادی که قند خون بالایی دارند، جلوگیری شود. همچنین اکیدا توصیه می‌شود در روزه گرفتن برای بیماران دیابتی بایستی وعده سحری به هیچ عنوان فراموش نشود و اگر فراموش کردید، بایستی آن روز را روزه نگیرید. پیشنهاد می‌کنیم در ادامه این مبحث نگاهی به مقاله زیر برای آگاهی از انواع غذاهای ضروری و مفید برای روزه داری داشته باشید:

تغذیه مناسب در ماه رمضان

حال در مورد وعده سحری بایستی برای روزه گرفتن برای بیماران دیابتی به نکات زیر توجه کنید:

• ابتدا به این نکته توجه کنید که غذاهایی که پروتئین و کربوهیدرات دارند، به خصوص مواد غذایی دارای فیبر، بایستی در وعده سحری وجود داشته باشند.
• سالاد یکی دیگر از منابع مهم غذایی است که بایستی در وعده سحری افراد دیابتی و هر کسی که تمایل به داشتن یک برنامه غذایی خوب دارد، خواهد بود. همچنین توجه کنید که هرچقدر سالاد شما رنگین‌تر باشد، می‌تواند مقوی‌تر و بهینه‌تر باشد. این وعده غذایی خواهد توانست تا حس سیری را نیز در شما ایجاد نماید.
• شما می‌توانید با استفاده از موادی که کربوهیدارت‌های پیچیده دارند، مانند نان‌های سبوس دار، حبوبات (مانند لوبیا و لپه، ماش و نخود) یا سبزی‌های پخته، کاری کنید تا در طول روز دیرتر گرسنه شوید.
• از خوردن غذاهای وعده سحری به خصوص موادی که پر از چربی، پر از نمک و ادویه هستند، پرهیز نمایید.
• بهتر است برای آنکه به مشکل یبوست دچار نشوید، از میوه، سبزیجات، سالاد هم در کنار وعده غذایی خود استفاده کنید. همچنین توصیه شده است که مقداری روغن زیتون هم به سالاد اضافه کنید.
• رعایت بهره‌مندی از دسته گروه‌های مختلف تغذیه مانند میوه، سبزی، لبنیات، شیر و گوشت، نان و غلات ضروری است.
• بهتر است در بین غذا آب ننوشید که باعث ایجاد نفخ می‌شود.

همچنین توصیه شده است برای کسانی که قندخون خود را پایین نگه می‌دارند، 2 ساعت قبل و بعد از (به ترتیب) افطار و سحر قند خون را آزمایش کنند.

افطاری برای دیابتی ها

همچنین در ادامه توصیه‌هایی که در روزه گرفتن برای بیماران دیابتی می‌توان بیان کرد، باید گفت:

• لازم است تا افطار را با مایعات گرم مانند چای (کمرنگ) یا شیر ولرم به همراه یک ماده قندی مناسب مانند خرما (1 تا 3 عدد) شروع کنید. این کار می‌تواند از اشتهای زیاد شما جلوگیری نماید. شما می‌توانید در کنار آن از یک وعده سوپ غلات هم استفاده کنید تا افطار را شروع نمایید.
• توجه کنید که اگر فردی از سردرد و ناراحتی‌هایی مانند سرگیجه رنج می‌برد، این موارد نشان از کم شدن قند خون دارد.
• حتما در هنگام خوردن مواد شیرین، تعادل و مقدار مناسب آن را رعایت کنید؛ چراکه این مواد دارای ترکیبات مختلف از شکر و نمک و چربی هستند.
• سعی کنید وعده افطاری را با سرعت آهسته و بدون عجله میل کنید. این کار می‌تواند چند مزیت داشته باشد که هم از زیاد خوردن جلوگیری می‌کند، هم از ورود حجم انبوه غذا به معده به صورت یکجا جلوگیری می‌کند. (بهتر است 15 – 20 دقیقه خوردن افطار را طول دهید تا مغز پیام سیری را دریافت کند)
• در هنگام افطار اکیدا توصیه می‌شود از خوردن غذای سنگین جلوگیری شود.
• در این وعده نبایستی موادی مانند نوشابه، دوغ یا آبلیمو را در سبد غذایی خود قرار دهید.
• شما می‌توانید ابتدا به مصرف موادی همچون کشمش و توت خشک روی آورده، قند خون را افزایش دهید. سپس می‌توانید مقدار غذای دریافتی خود را تنظیم کنید.
• در فاصله بین افطار تا سحری، نوشیدن مقدار مناسب آب را فراموش نکنید. مقدار بهینه دریافتی آب (بعد از یک ساعت از افطار تا نیم ساعت قبل از سحری) در حدود 6 لیوان آب برای هر فرد است.

برای روزه گرفتن برای بیماران دیابتی هم توصیه شده است که بعد از 1 ساعت بعد از افطار این امکان وجود دارد که شام را میل کنید و همچنین در مصرف آن پرخوری، زیاد خوردی در چربی و کربوهیدرات و نیز سریع خوردن را کنار بگذارید.

از نظر پزشکی شما می‌توانید در 3 حالت زیر روزه خود را بشکنید (ادامه ندهید):

• زمانی که قند خون شما به شدت کاهش یافته باشد (به مرز 60 میلی‌گرم در دسی لیتر)
• اگر قندخون شما در همان ساعت اول پس از روزه داری به مقدار 70 رسیده باشد.
• اگر قند خون تا مقدار 300 میلی‌گرم بر دسی بل بالا رفته باشد.

بنابراین در یک جمع بندی کلی باید گفت افرادی که در دسته و یا شرایط زیر هستند، نباید اقدام به روزه گرفتن برای بیماران دیابتی نمایند:

• کسانی که انسولین در مقادیر زیاد روزانه مصرف می‌کنند.
• کسانی که روزه گرفتن برای بیماران دیابتی در طول روز برای آنها باعث ایجاد ضرر و خسارت می‌شود.
• کسانی که به بیماری دیابت دچار هستند اما وعده سحری را فراموش کرده‌اند.
• کسانی که قند خون آنها بیشتر از 250 میلی گرم در دسی لیتر است.
• کسانی که دچار نوسانات قند خون و یا مشکل هیپوگلیسمی هستند.
• کسانی که در کنار داشتن بیماری دیابت، به مشکلاتی مانند عوارض این بیماری در قلب و چشم‌ها و غیره دچار شده‌اند. این دسته از افراد اگر احساس کنند که روزه داری منجر به پیشرفت این عوارض می‌شود، بایستی از آن جلوگیری به عمل آورند.