مخالفت زن با شوهر خود

ماده 1102 قانون مدنی ایران بیان می‌کند که با انجام مراسم نکاح، روابط زوجیت بین دو نفر به وجود آمده و حقوق و تکالیف زوجین نسبت به یکدیگر شکل می‌گیرد. در ساختار حقوقی و فرهنگی ایران، خانواده به عنوان یکی از ستون‌های اساسی جامعه بسیار اهمیت دارد و به همین دلیل تعیین حقوق و تکالیف زوجین به منظور حفظ و تقویت نقش آن در جامعه مورد توجه قرار گرفته است.

یکی از تکالیف مهم زن در این ساختار، تمکین از شوهر خود است. این به معنای ارتقاء و حمایت از ارتباطات زناشویی و فراهم کردن شرایط مطلوب برای زندگی مشترک است. به عبارت دیگر، زن موظف است به شوهر خود در ادامه مسیر زندگی کمک کند و از او حمایت کند.

در عوض، انجام این تکلیف باعث می‌شود که شوهر نیز به عنوان جبران، وظیفه پرداخت نفقه به زن را بر عهده داشته باشد. از این رو، امتناع زن از انجام این تکلیف که به عنوان نشوز زوجه شناخته می‌شود، می‌تواند به آسیب‌هایی برای هر دو طرف منجر شود. در این متن به بررسی نشوز زن و آثار آن خواهیم پرداخت.

نشوز چیست؟

عبارت نشوز که در بسیاری از مقالات حقوقی بنیاد وکلا نیز به چشم‌ می‌خورد، در فقه و حقوق اسلامی به عنوان یک مفهوم مهم به حقوق زوج مرتبط است که به تمکین نکردن، نافرمانی یا عدم انجام وظایف زناشویی از سوی همسر یا زن اشاره دارد.

این مفهوم معمولا به نافرمانی زن از طریق عدم تمکین به شوهر اشاره دارد، اما نافرمانی شوهر نیز در مواردی به عنوان نشوز در نظر گرفته می‌شود، هر چند که اصطلاح تمکین برای شوهر معمولا استفاده نمی‌شود. زمانی که این نافرمانی دوجانبه باشد، به آن شقاق یا اختلاف زوجین گفته می‌شود.

تمکین به عنوان یکی از تکالیف زن نسبت به شوهر به شمار می‌آید و به دو صورت خاص و عام تقسیم می‌شود. تمکین خاص به معنای پاسخگویی به درخواست‌های جنسی شوهر است، در حالی که تمکین عام به انجام وظایف خانوادگی، اطاعت از شوهر و قبول رهبری شوهر در خانواده اشاره دارد.

تمکین عام ایجاب می‌کند که زن نظرات مرد درباره تربیت فرزندان، امور خانوادگی، کارها و روابط اجتماعی را بپذیرد و از آن‌ها اطاعت کند.

نشوز زن

نشوز زوجه، یکی از مسائل مهم در قانون و همچنین در زندگی اجتماعی است که به مفهوم عدم انجام تکالیف زن اشاره دارد. بر اساس قوانین و رویه‌های مرسوم، زوجین مسئولیت‌های متقابلی را در قبال یکدیگر دارند. اگر زن تکالیف خود را انجام دهد، مرد هم باید به تعهدات خود علیه زن پاسخگو باشد.

به عبارت دیگر، تمامیت خانواده و روابط زناشویی بر اساس تعامل و همکاری میان زوجین شکل می‌گیرد. بنابراین، اگر زن از تمکین به شوهرش خودداری کند، مرد هم اجازه دارد که به زن نفقه ندهد.

هرگاه زن وظایف قانونی خود را انجام ندهد، به او ناشزه می‌گویند. در واقع، نشوز زوجه به نقطه مقابل تمکین زوجه قرار می‌گیرد. هنگامی که زن از تکالیف قانونی خودامتناع کند، این عمل عدم تمکین نامیده می‌شود و زن به عنوان زن ناشزه شناخته می‌شود.

اگر زن در خانه‌ای که شوهر برایش فراهم کرده است، سکونت نکند، بدون مجوز یا رضایت شوهر از خانه خارج شود، رفتار‌های نامتعارف و روابط غیر معمولی داشته باشد و حتی در جنبه جنسی شوهر را راضی نکند، او به عنوان زن ناشزه شناخته می‌شود.

به علاوه، بر اساس ماده 1117 قانون مدنی، شوهر می‌تواند همسر خود را از انجام فعالیتی که منافی مصلحت خانواده است، باز دارد.

مهم است به این نکته در این صفحه توجه داشت که نشوز زوجه به تنهایی به زنان محدود نیست؛ مرد نیز می‌تواند از طریق عدم انجام وظایف قانونی خود، به عنوان ناشزه شناخته شود. در واقع، هر طرفی که از انجام وظایف قانونی خود امتناع کند، ممکن است موضوع نشوز برایش قابل اعمال باشد.

وظایف مرد به تنهایی به پرداخت نفقه محدود نیست، بلکه بر اساس ماده 1103 قانون مدنی، باید به عنوان یک همسر مسئول، به حسن معاشرت و رفتار با همسرش عمل کند.

انواع تمکین

تمکین از شوهر یکی از وظایف مهمی است که به عهده زن قرار می‌گیرد و این وظیفه با انعقاد عقد نکاح به او واگذار می‌شود. تمکین به دو صورت عام و خاص تقسیم می‌شود و هر کدام وظایف مختلفی را برای زن تعریف می‌کنند.

تمکین عام

این مفهوم به معنای پذیرش ریاست شوهر در خانواده و تأیید اثرات این ریاست توسط زن است. به عنوان مثال، طبق ماده 1104 قانون مدنی، زن موظف است در منزلی که شوهر انتخاب کرده است، ساکن باشد. همچنین، طبق ماده 1103 قانون مدنی، زن باید با شوهر خود روابط خوب و محترمانه داشته باشد.

تمکین خاص

این مفهوم به معنای انجام روابط زناشویی بین زن و شوهر است. در تعریف عام، تمکین فقط به انجام این نوع روابط اشاره دارد، اما در واقعیت ممکن است دامنه وسیع‌تری داشته باشد. به طور کلی، تمکین شامل انجام همه وظایفی است که قانون بر عهده زن در رابطه با شوهر قرار داده است.

آثار نشوز

تاثیرات نشوز زوجه در حقوق زن و مرد در قانون مدنی یک سری اثرات قابل توجه دارد که برای هر دو طرف جاری می‌شود. این اثرات شامل ابعاد مالی و غیرمالی مختلفی است که در زندگی زوجین تاثیر می‌گذارد.

دریافت نفقه

در صورتی که زن از تمکین در مقابل شوهر خودداری کند و ناشزه شود، حقوق مالی او مثل دریافت مهریه و نفقه تحت تأثیر قرار می‌گیرد. ماده 1108 قانون مدنی بر اساس این اصل می‌گوید که مرد دیگر تکلیفی برای پرداخت نفقه به زن ندارد اگر زن از تمکین خودداری کرده و ناشزه شده باشد. «هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند مستحق نفقه نخواهد بود.»

در حقوق فرهنگی و قانونی، مفهوم دلایل مشروع برای خروج از وظایف متقابل زوجین یکی از مباحث مهم است که به دلیل اهمیت حفظ حقوق و آزادی‌های زنان مورد توجه قرار می‌گیرد. این مفهوم به زنان اجازه می‌دهد که در صورت وجود شرایط معینی که در قانون تعریف شده‌اند، از وظایف خود در قبال شوهر خودداری کنند و حقوق خود را حفظ کنند.

دلایل مشروع برای خروج از تمکین زن در قبال شوهرش، شامل عوامل مختلفی می‌شود که در قانون تعیین شده‌اند و از جمله آن‌ها می‌توان به عسر و حرج زن اشاره کرد. به عنوان مثال، اگر زن متوجه شود که مرد از پرداخت نفقه خودداری می‌کند و این وضعیت برای او منجر به عدم تأمین نیازهای اساسی او می‌شود، او می‌تواند از تمکین خودداری کند و با ارجاع به دلیل قانونی، همچنان حق دریافت نفقه را داشته باشد.

علاوه بر این، وجود خطر جانی برای زن در زندگی با مرد، مثل تهدید به خشونت فیزیکی یا روحی، نیز از دلایل مشروع برای خروج از تمکین است. اگر زن متوجه شود که زندگی با مرد به وضعیتی منجر می‌شود که به طور معقولانه او را به خطر می‌اندازد، می‌تواند از وظایف زناشویی خودداری کند و در عین حال، حقوق و منافع خود را حفظ کند.

همچنین، اعتیاد مضر مرد نیز می‌تواند یک دلیل مشروع برای خروج از تمکین باشد. اگر زن متوجه شود که مرد از اعتیاد مواد مخدر یا سایر اعتیادهای مضر رنج می‌برد و این وضعیت برای زن و خانواده‌اش آسیب‌های جدی ایجاد می‌کند، ممکن است از تمکین خودداری کند و اقدامات مناسبی برای حفظ خود و خانواده‌اش انجام دهد.

در کل، دلایل مشروع برای عدم تمکین زن از شوهرش، با توجه به استنادات وکیل پایه یک دادگستری، به زنان این امکان را می‌دهند که در شرایط خاص و به دلیل وجود عوامل مشخص، از وظایف زناشویی خودداری کنند و در عین حال از حقوق قانونی خود برخوردار باشند.

مهریه

ماده 1085 قانون مدنی اجازه می‌دهد که زن تا زمانی که مهر به او تسلیم نشده، از ایفای وظایفش امتناع کند. اما نشوز زوجه باعث اسقاط حق مهریه او نمی‌شود.

طلاق

در طلاق خلع، نشوز زوجه مانع حق زن برای درخواست طلاق خلع نمی‌شود. این نوع طلاق به زن امکان می‌دهد با واسطه کراهتی که دارد، از مالی که به شوهر می‌دهد، طلاق بگیرد.

ازدواج مجدد مرد

با توجه به ماده 16 قانون حمایت از خانواده، اگر زن از تمکین خودداری کرده و ناشزه شده باشد، مرد می‌تواند مجددا ازدواج کند.

تنصیف اموال

اگر زن خانه را ترک کند و نشوز زوجه ثابت شود، در صورتی که مرد به طلاق اقدام کند، نیازی به اجرای شرط تنصیف اموال در عقدنامه نخواهد بود.

محرومیت از سایر حقوق مالی

در مورد حق مالی مهریه، باید تأکید کرد که مهریه به هر حال، یک حق قانونی برای زن است و تا زمانی که او آن را تحویل یا ابراء نکند، این حق از او ساقط نمی‌شود.

این به این معنی است که حتی اگر زن از تمکین خودداری کند و به نوعی با شوهرش در خصوص این موضوع اختلاف داشته باشد، مهریه هنوز به عنوان یک حق قابل اجرا باقی می‌ماند.

همچنین، اگر ثابت شود که مرد در زمانی که زن از او تمکین می‌کرده است (پیش از نشوز)، نفقه‌ای را پرداخت نکرده است، مرد موظف است مطابق با قوانین مربوطه، نفقه معوقه همسر خود را پرداخت کند.

اجرت المثل یا حق کسب و کار زن، نیز به عنوان مزد کارها و زحماتی که زن در طول زندگی زوجیت انجام داده، شناخته می‌شود.