نتانیاهو کیست؟ (بررسی زندگیِ شخصیت کلیدی خاورمیانه)

بنیامین نتانیاهو، همچنین با نام بی‌بی شناخته می‌شود، متولد 21 اکتبر 1949 از تل‌آویو است. اینجاییم که ببینیم شخصیت کلیدی خاورمیانه نتانیاهو کیست؟

او به‌عنوان نخست‌وزیر کشورش در سال‌های 1996 تا 1999 و از 2009 تا الان که طولانی‌ترین نخست‌وزیری از زمان استقلال اسرائیل  بود خدمت کرده است .

زندگی‌نامه نتانیاهو

در سال 1963 نتانیاهو، پسر بنزیون نتانیاهو مورخ، به همراه خانواده خود به فیلادلفیا در ایالت متحده نقل مکان کرد. پس از نام نویسی در ارتش اسرائیل در سال 1967، او به‌عنوان سرباز در واحد عملیات ویژه زبده Sayeret Matkal  درآمد و در تیمی بود که یک هواپیمای جت ربوده شده را در فرودگاه تل‌آویو در سال 1972 نجات داد.

او بعداً در مؤسسه فناوری MBA ماساچوست در سال 1976  تحصیل کرد. پس از مرگ برادرش جاناتان در حالی که در سال 1976 حمله موفقیت آمیز انتبه را  رهبری می کرد، مؤسسه جاناتان را تأسیس کرد که از کنفرانس های مربوط به تروریسم حمایت میکرد.

نتانیاهو قبل از انتخاب شدن در کنست (پارلمان اسرائیل) به‌عنوان عضو لیکود در سال 1988 چندین سمت سفیر داشت. او به‌عنوان معاون وزیر امور خارجه (1988-1991) و سپس به‌عنوان معاون وزیر در کابینه ائتلافی نخست‌وزیر اسحاق شامیر خدمت کرد(1991-1992).

در سال 1993 او به‌راحتی در انتخابات به‌عنوان رهبر حزب  لیکود پیروز شد و جانشین شامیر در آن پست شد. نتانیاهو به دلیل مخالفتش با توافقنامه صلح 1993 اسرائیل و ساف و خروج اسرائیل از کرانه باختری و نوار غزه مورد توجه قرار گرفت .

اولین دوره نخست‌وزیری (1996-1999)

حزب حاکم کارگر با کاهش جذابیت انتخاباتی وارد انتخابات 1996 شد. نتانیاهو در انتخابات 29 مه 1996 با اختلافی حدود 1 درصد نسبت به نخست‌وزیر شیمون پرز، (اولین انتخاباتی که در آن نخست‌وزیر به طور مستقیم انتخاب شد). نتانیاهو با تشکیل دولت در 18 ژوئن، جوان‌ترین فردی بود که تاکنون به‌عنوان نخست‌وزیر اسرائیل خدمت کرده است.

ناآرامی‌ها بر اولین نخست‌وزیری نتانیاهو به وجود آمد. بلافاصله پس از روی کار آمدن وی، روابط با سوریه بدتر شد و تصمیم او در سپتامبر 1996 برای افتتاح یک تونل باستانی در نزدیکی مسجد الاقصی خشم فلسطینیان را برانگیخت و باعث درگیری شدید شد. 

سپس نتانیاهو مخالفت قبلی خود با توافقنامه صلح 1993 را معکوس کرد و در سال 1997 موافقت کرد که نیروها را از بیشتر شهر الخلیل در کرانه باختری خارج کند.

بااین‌حال، فشار از داخل ائتلاف خود باعث شد نتانیاهو قصد خود را برای ایجاد یک شهرک جدید یهودی در سرزمین‌های مورد ادعای فلسطینیان اعلام کند. 

او همچنین زمین‌هایی را که در مرحله بعدی خروج اسرائیل از کرانه باختری به فلسطینیان تحویل داده می‌شد، به میزان قابل‌توجهی کاهش داد. 

این اتفاق تظاهرات خشونت‌آمیز، از جمله یک سری بمب‌گذاری، در پی داشت. در سال 1998 نتانیاهو و رهبر فلسطین یاسر عرفات در مذاکرات صلح شرکت کرد.

این مذاکرات منجر به یادداشت Wye شد که شرایط آن شامل قرار دادن 40 درصد از کرانه باختری تحت کنترل فلسطین بود. این توافق با مخالفت گروه‌های راست‌گرای اسرائیل مواجه شد و چندین جناح در ائتلاف دولت نتانیاهو از سمت خود کنار رفتند. 

به‌وجودآمدن انتخابات جدید

در سال 1998 کنست دولت را منحل کرد و انتخابات جدید برای می 1999 برنامه ریزی کرد. مبارزات انتخاباتی مجدد نتانیاهو توسط جناح راست پراکنده و همچنین به دلیل بیزاری فزاینده رأی‌دهندگان از سیاست های صلح ناسازگار و سبک اغلب تهاجمی او مانع یک سری مسائل شد. 

علاوه بر این، مجموعه‌ای از رسوایی‌ها گریبان‌گیر دولت او شده بود، از جمله انتصاب او در سال 1997 رونی بار اون، یکی از اعضای حزب لیکود، به‌عنوان دادستان کل.

ادعاها مبنی بر اینکه او برای یکی از متحدان نتانیاهو که متهم به کلاهبرداری و رشوه‌خواری شده بود، معامله‌ای را ترتیب داده است، منجر به یک سری رأی اعتماد در کنست شد. با تضعیف حمایت سیاسی اصلی خود، نتانیاهو به‌راحتی توسط ایهود باراک، رهبر حزب کارگر، در انتخابات 1999 شکست خورد.

نتانیاهو در سال 1999 جانشین لیکود شد و آریل شارون همچنان یک چهره محبوب در حزب باقی ماند. هنگامی که انتخابات زودهنگام در سال 2001 برگزار شد، نتانیاهو که از کرسی خود در کنست استعفا داده بود واجد شرایط نامزدی برای نخست‌وزیری نبود.

این بین شارون را برای رهبری حزب ناموفق به چالش کشید. در دولت شارون، نتانیاهو به‌عنوان وزیر خارجه (2002-2003) و وزیر دارایی (2003-2005) خدمت کرد. 

در سال 2005 شارون لیکود را ترک کرد و یک حزب میانه رو به نام کادیما را  تشکیل داد. نتانیاهو متعاقباً به‌عنوان رهبر لیکود انتخاب شد و نامزد ناموفق نخست‌وزیری این حزب برای انتخابات کنست در سال 2006 بود که در آن لیکود تنها 12 کرسی در مقابل 29 کرسی کادیما به دست آورد.

دومین دوره نخست‌وزیری (2009-2021)

انتخابات فوریه 2009 شاهد پیروزی قابل توجه لیکود بود زیرا نتانیاهو حزب را به 27 کرسی در کنست رهبری کرد و یک کرسی پس از کادیما به رهبری تزیپی لیونی.

 بااین‌حال، به دلیل ماهیت نزدیک و غیرقطعی نتایج، بلافاصله مشخص نشد که رهبر کدام حزب برای تشکیل یک دولت ائتلافی دعوت خواهد شد. طی مذاکرات ائتلافی در روزهای بعد، نتانیاهو حمایت ایرائیل بیتنو 15 کرسی، شاس 11 کرسی و تعدادی از احزاب کوچک‌تر را جلب کرد. در آن زمان رئیس‌جمهور اسرائیل از او خواست تا دولت تشکیل دهد. او در 31 مارس 2009 سوگند یاد کرد.

در ژوئن 2009 نتانیاهو برای اولین‌بار حمایت واجد شرایطی را از اصل یک کشور مستقل فلسطینی با شرایطی که هر کشور فلسطینی در آینده باید غیرنظامی شود و اسرائیل را به‌عنوان یک کشور یهودی به رسمیت بشناسد، ابراز کرد. 

این شرایط به‌سرعت توسط رهبران فلسطینی رد شد. دور کوتاهی از مذاکرات در سال 2010 با پایان یافتن مهلت قانونی 10 ماهه شهرک‌سازی در کرانه باختری و امتناع اسرائیل از تمدید آن، شکست خورد و  روند صلح تا پایان دوره نتانیاهو در بن بست باقی ماند.

نتانیاهو همچنین در روابط خارجی موضع سختی اتخاذ کرد و برای جامعه بین‌المللی لابی کرد تا اقدامات قوی‌تری علیه برنامه ادعایی تسلیحات هسته‌ای ایران انجام دهد که او آن را بزرگ‌ترین تهدید برای امنیت اسرائیل و صلح جهانی توصیف کرد.

او همچنین دیدگاه‌های بدبینانه‌ای را درباره یک سری قیام‌ها و انقلاب‌های مردمی در جهان عرب در سال 2011 که در مجموع از آنها بهار عربی یاد می‌شود ابراز کرد. او پیش بینی کرد که رهبران جدید عرب نسبت به اسلاف خود دشمنی بیشتری با اسرائیل خواهند داشت.

نارضایتی‌های داخلی دوران نتانیاهو

در داخل، نتانیاهو با نارضایتی اقتصادی فزاینده‌ای در میان طبقه متوسط و جوان مواجه شد. در تابستان 2011، تظاهرات خیابانی بزرگ در سراسر اسرائیل گسترش یافت و نابرابری اجتماعی و اقتصادی را محکوم کرد.

از دولت خواست حمایت خود را از حمل‌ونقل، آموزش، مراقبت از کودکان، مسکن و سایر خدمات عمومی افزایش دهد. سال بعد، ائتلاف او دو بار به دلیل اختلاف‌نظر با شرکای ائتلاف بر سر معافیت سربازی برای یهودیان حریدی (افراد ارتدوکس) تهدید شد. 

سومین و آخرین بحران ائتلاف در سال 2012 پس از اینکه ائتلاف بر سر بودجه ریاضتی به بن بست رسید، به انتخابات زودهنگام منجر شد.

انتخابات ژانویه 2013

این انتخابات نتانیاهو را به سمت نخست‌وزیری بازگرداند، اما در رأس ائتلافی قرار گرفت که به نظر می‌رسید از ائتلاف قبلی به مرکز سیاسی نزدیک‌تر بود. 

یک چپ میانه احیا شده به رهبری یش آتید، حزبی که به‌تازگی توسط غول رسانه‌ای یایر لاپید تأسیس شده بود، ظهور کرد و در مورد نگرانی‌های اجتماعی – اقتصادی طبقه متوسط اعتراضات سال 2011 کمپین داشت. 

در همین حال، لیست ترکیبی ارائه شده توسط لیکود و اسرائیل بیتنو بیشترین تعداد کرسی‌های کنست را در سال 2013 به دست آورده بود؛ اما کمتر از حد انتظار بود. 

پس از هفته‌ها مذاکره، نتانیاهو توانست توافقی بین بلوک لیکود – اسرائیل بیت‌نینو، یش آتید لاپید، حزب لیونی و چندین حزب کوچک‌تر ایجاد کند.

در ژوئیه 2014 نتانیاهو دستور عملیات نظامی در مقیاس وسیع در نوار غزه  را در پاسخ به شلیک موشک به اسرائیل صادر کرد.  پایان کارزار 50 روزه، نتانیاهو اظهار داشت که هدف آسیب رساندن قابل‌توجهی به توانایی شبه نظامیان در شلیک موشک محقق شده است. 

بروز اختلافات در اواخر سال 2014

در سطح بین‌المللی این عملیات به دلیل تلفات بالای فلسطینیان مورد انتقاد قرار گرفت. اواخر سال 2014 اختلافات جدی در ائتلاف حاکم بر سر مسائل بودجه و لایحه بحث برانگیزی که اسرائیل را به‌عنوان یک کشور یهودی تعریف می کرد، پدیدار شد. در ماه دسامبر نتانیاهو لیونی و لاپید را از کابینه برکنار کرد. همین امر باعث شد که انتخابات زودهنگام مارس 2015 برگزار شود.

تنش جدیدی به روابط بین نتانیاهو و رئیس‌جمهور آمریکا تزریق شد. باراک اوباما در سال 2014 که نتانیاهو به‌عنوان منتقد سرسخت سیاست دولت اوباما در قبال ایران که به دنبال حل مسئله هسته ای ایران از طریق مذاکرات بین‌المللی بود، ظاهر شد.

این مسئله قبلاً به دلیل اختلاف‌نظر در مورد مذاکرات با فلسطینی‌ها دچار تنش شده بود. نتانیاهو مدعی شد که هرگونه مصالحه در نهایت ایران را با گزینه ساخت سلاح هسته‌ای باز می‌دارد و در عوض تحریم‌ها علیه ایران باید حفظ شود.

در ژانویه 2015، با نزدیک شدن به انتخابات اسرائیل، نتانیاهو دعوت برای سخنرانی در کنگره آمریکا در مورد ایران را پذیرفت، که در 3 مارس انجام گرفت.

به دلیل اطلاع‌رسانی به کاخ سفید و خروج از پروتکل برای دیدار سران کشورها انتظار می‌رفت نتانیاهو انتقادات خود را به دولت اوباما ابراز کند. 

منتقدان در اسرائیل و ایالات متحده ادعا کردند که نتانیاهو با همسویی آشکار خود با مخالفان حزبی رئیس‌جمهور فعلی، حمایت دوحزبی ایالات متحده از اسرائیل را به خطر می‌اندازد.

انتخابات 17 مارس

با نزدیک شدن به انتخابات 17 مارس، تحلیلگران پیش‌بینی کردند که این رقابت بسیار نزدیک بین حزب لیکود نتانیاهو و حزب لیکود خواهد بود.

هنگامی که نتایج منتشر شد، مشخص شد که نتانیاهو و لیکود بیشترین کرسی‌های کنست با 30 کرسی و پس از آن اتحادیه صهیونیستی با 24 کرسی را در یک پیروزی قاطعانه به دست آورده اند.

کیفرخواست و مشکلات ائتلاف

چهارمین دوره ریاست‌جمهوری نتانیاهو در سایه چهار تحقیق در حال انجام در مورد رشوه‌خواری و سایر اشکال فساد که گفته می‌شود توسط نتانیاهو و اعضای حلقه داخلی او انجام شده است، شکل گرفت. 

در فوریه 2018 پلیس اسرائیل اعلام کرد که شواهد کافی برای توصیه به رشوه‌خواری و کلاهبرداری در دو مورد از این پرونده ها پیدا کرده است. 

در مورد اول، نتانیاهو ظاهراً هدایایی از جمله سیگارهای گران‌قیمت، شامپاین و جواهرات را مبادله کرده بود. لاپید، رقیب سیاسی نتانیاهو و شریک زمان ائتلاف، به‌عنوان شاهد اصلی در این پرونده ظاهر شد. 

در مورد دوم، نتانیاهو ظاهراً به دنبال پوشش مطلوب روزنامه اسرائیلی یدیعوت آحارونوت در ازای قطع تیراژ روزنامه رقیب، اسرائیلهیوم بود.

 پلیس در ماه نوامبر علیه چند نفر از نزدیکان نتانیاهو به اتهام سومین پرونده که شامل رشوه برای خرید زیردریایی اسرائیل از Thyssen Krupp  بود، بیان کرد، اما خود نتانیاهو در این مورد دخالتی نداشت. 

در ماه دسامبر، اتهامات علیه نتانیاهو در پرونده چهارم باز شد، به این دلیل که او سیاست‌های نظارتی مطلوبی را برای Bezeq، یک شرکت مخابراتی، در ازای پوشش رسانه‌ای مثبت در رسانه خبری سهام‌دار کنترلی آن پیش برده است. دادستان کل قول داد سه پرونده‌ای را که نتانیاهو در آن دخیل بوده‌اند بررسی کند و تصمیم بگیرد که آیا او را متهم کند یا خیر.

متحدان سیاسی نتانیاهو تا حد زیادی به او چسبیدند؛ زیرا او این اتهامات را رد کرد و از کناره‌گیری امتناع نمود. اما او به‌زودی حمایت شرکای ائتلاف خود را در میان یک سری اختلافات سیاسی از دست داد.

اتفاقات نوامبر

آتش‌بس با حماس در ماه نوامبر، به توصیه نهادهای دفاعی این کشور پس از شدیدترین درگیری‌ها بین اسرائیل و این گروه در سال‌های اخیر، استعفای حماس را برانگیخت.

آویگدور لیبرمن از سمت خود به‌عنوان وزیر دفاع و خروج حزب اسرائیل بیتنو از ائتلاف، ائتلاف را با حداقل 61 کرسی از 120 کرسی در کنست باقی گذاشت. 

در پایان دسامبر یک ضرب‌الاجل برای تجدید بحث‌برانگیز به نظر می‌رسید. معافیت‌های اجباری هردی و اختلافات بین شرکای باقی‌مانده ائتلاف نتانیاهو را برانگیخت. کنست منحل شد و انتخابات زودهنگام برای آوریل 2019 تعیین شد.

برای اولین‌بار در تاریخ اسرائیل، پیش از تشکیل دولت جدید، سه دوره انتخابات برگزار شد، اگرچه به نظر می‌رسد که این به دلیل کاهش حمایت سیاسی از سیاست‌های نتانیاهو باشد.

در 28 فوریه، کمتر از 6 هفته مانده به انتخابات، دادستان کل اسرائیل اعلام کرد که اتهامات توصیه شده علیه نتانیاهو را برای رشوه‌خواری، تقلب و نقض حقوق بشر پیگیری خواهد کرد.

حزب او با وجود اتهامات در انتخابات عملکرد خوبی داشت و به نظر می‌رسید که او برای پنجمین دوره نخست‌وزیری پیروز شده بود. 

اما مذاکرات ائتلاف در بن‌بست باقی ماند؛ زیرا شرکای احتمالی او در ائتلاف نتوانستند در مورد خدمت سربازی حردی به توافق برسند. انتخابات جدیدی در ماه سپتامبر با نتایج مشابه برگزار شد و باز هم هیچ ائتلافی تشکیل نشد.

انتخابات مارس 2020

مجموعه سوم انتخابات در مارس 2020 درست قبل از شروع برنامه ریزی شده محاکمه وی برگزار شد. این نتایج شاهد دستاوردهای قابل‌توجهی از سوی لیکود بود که با یک کمپین موثر رأی گیری تقویت شد؛ اما نتانیاهو همچنان از حمایت کافی برای تشمیل ائتلاف برخوردار نبود.

بااین‌حال، با فراگیر شدن همه‌گیری کووید 19  در کشور، گانتز با تشکیل یک دولت وحدت اضطراری تحت نخست‌وزیری نتانیاهو موافقت کرد و در 20 آوریل قرارداد تقسیم قدرت را امضا کرد که باید پس از 18 ماه دفتر را به گانتز واگذار می‌کرد.

اما دولت وحدت اضطراری که گرفتار درگیری‌های داخلی بود و به دلیل مدیریت بحران کووید-19 مورد انتقاد قرار گرفت، عمر کوتاهی نداشت. 

در بحبوحه مدیریت جنجالی نتانیاهو در مورد قرنطینه‌ها و اقتصاد و با پایان یافتن محاکمه فساد او، محبوبیت نتانیاهو به‌شدت کاهش یافت.

حتی زمانی که ایالات متحده توافقاتی را از چندین کشور عربی برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل تضمین کرد. در پایان سال 2020، دولت وحدت اضطراری قادر به تصویب بودجه سالانه برای سال 2021 نبود که منجر به انحلال کنست شد. 

دور جدیدی از انتخابات در مارس 2021 برگزار شد و علیرغم تلاش بسیار موفق واکسیناسیون کووید 19   در اوایل سال 2021، نتانیاهو و متحدانش دوباره از اکثریت کرسی‌های کنست برخوردار نشدند. در ژوئن لاپید تشکیل یک ائتلاف گسترده با نفتالی بنت به‌عنوان نخست‌وزیر، پایان دومین دوره نخست‌وزیری نتانیاهو را رقم زد.

بازگشت انتخاباتی در سال 2022

دادگاه فساد نتانیاهو در اوایل سال 2022 زمانی که گزارش شد پلیس از نرم افزار جاسوسی پگاسوس برای هک کردن تلفن های همراه برخی از شاهدان دادگاه استفاده کرده است، از مسیر خارج شد. 

این افشاگری باعث تأخیر در شهادت شد و به یکپارچگی محاکمه در نزد عموم لطمه زد. در ماه مه، تیم دفاعی نتانیاهو نشان داد که یک جلسه کلیدی مورد ادعای دادستانی نمی‌توانست در تاریخی که در کیفرخواست ادعا شده است، برگزار شود و این موضوع شک بیشتری را در مورد قوت پرونده آنها در اتهامات ایجاد کرد.

در همین حال، نتانیاهو به‌عنوان رهبر بزرگ‌ترین حزب مخالف، رویکردی تهاجمی را نسبت به ائتلاف حاکم اتخاذ کرد. پس از اینکه یکی از اعضای ارشد ائتلاف در آوریل به مخالفان جدا شد و کنست را 60 به 60 تقسیم کرد، نتانیاهو در تلاش برای سرنگونی دولت بنت، جدایی‌های بیشتری را تشویق کرد. 

او در ماه ژوئن به حزب خود دستور داد تا علیه تمدید مقررات اضطراری که از سال 1967 وضع شده بود، رأی دهند که به شهرک‌های اسرائیلی در کرانه باختری اجازه می‌داد تا توسط دولت مدنی اداره شوند تا افراد نظامی. 

نتیجه انتخابات

زمانی که انتخابات در ماه نوامبر برگزار شد، مشارکت رأی‌دهندگان بالاترین میزانی بود که اسرائیل از سال 1999 مشاهده کرده بود.

جناح راست بیشترین عملکرد خود را از سال 2015 مشاهده کرد. نتانیاهو با یک ائتلاف جنجالی که شامل وزرای راست افراطی (مانند ایتامار) بود، به قدرت بازگشت.

 انتصاب یکی از وزیران کابینه توسط دیوان عالی دادگستری لغو شد؛ زیرا وی در حال گذراندن حکم تعلیقی بود. مداخله دیوان عالی به طرح‌های بحث‌برانگیز ائتلاف برای تحت نظارت قانون‌گذاری با پیامدهای بالقوه برای محاکمه فساد نتانیاهو با اصلاح قوانین اساسی کشور انگیزه داد.

 در همین حال، در میان نگرانی‌ها مبنی بر اینکه ائتلاف دارای جهت‌گیری راست افراطی خواهد بود، نتانیاهو به مردم اطمینان داد که دستور کار راست میانه او غالب خواهد بود.