هویدا کیست؟ (آشنایی با دوران نخست‌وزیری)
هویدا کیست؟ زندگینامه نخست‌وزیر معروف ایرانی
آیا می‌دانید هویدا کیست؟ هیچ اطلاعاتی از زندگی نخست‌وزیر معروف ایرانی دارد؟ امیرعباس هویدا یکی از چهره‌های مهم و تأثیرگذار در تاریخ معاصر ایران است که به مدت سیزده سال (۱۳۴۳-۱۳۵۶) نخست‌وزیر ایران بود.
او طولانی‌ترین دوران نخست‌وزیری در تاریخ حکومت پهلوی را به خود اختصاص داده است. دوران هویدا، دوره‌ای سرشار از تحولات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بود که هم‌زمان با اصلاحات شاهنشاهی، افزایش درآمدهای نفتی و تغییرات گسترده در ساختار کشور همراه بود.
بااین‌حال، بسیاری او را به‌عنوان نمادی از فساد، استبداد و ناکارآمدی رژیم پهلوی می‌شناسند. سرنوشت او در زمان انقلاب اسلامی ایران، به یکی از بحث‌برانگیزترین سرگذشت‌های سیاسی در تاریخ کشور تبدیل شد.
زندگی امیرعباس هویدا
امیرعباس هویدا ۲۸ بهمن ۱۲۹۸ در تهران متولد شد. پدر او، حبیب‌الله هویدا، یکی از دیپلمات‌های ایرانی بود که سال‌ها در کشورهای مختلف به‌عنوان نماینده سیاسی فعالیت می‌کرد.
خانواده او از تبار بهایی بودند، هرچند بعدها هویدا در تلاش برای کم‌رنگ کردن این موضوع، وابستگی مذهبی خود را پنهان کرد. او دوران کودکی و نوجوانی خود را به دلیل شغل پدرش در کشورهای مختلف از جمله فرانسه، بلژیک و لبنان گذراند.
تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در بیروت سپری نمود و سپس برای ادامه تحصیل به اروپا رفت. در فرانسه و بلژیک در رشته علوم سیاسی تحصیل کرد و پس از بازگشت به ایران، به‌سرعت وارد عرصه دیپلماسی و سیاست شد.
ورود به عرصه سیاست
امیرعباس هویدا کار خود را در وزارت خارجه ایران آغاز کرد و در دوران نخست‌وزیری محمد مصدق نیز در این وزارتخانه مشغول به کار بود.
پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و سرنگونی دولت مصدق، زمینه برای رشد و پیشرفت او در حکومت پهلوی فراهم شد. در دهه ۱۳۳۰، هویدا به سازمان برنامه‌وبودجه پیوست و مدتی نیز به‌عنوان سفیر ایران در کشورهای اروپایی فعالیت کرد.
ورود او به حلقه قدرت، بیش از هر چیز، مدیون ارتباط نزدیک او با حسنعلی منصور، نخست‌وزیر وقت، و گروه حزب ایران نوین بود. پس از ترور منصور در سال ۱۳۴۳، شاه تصمیم گرفت هویدا را به‌عنوان نخست‌وزیر منصوب کند، چرا که او را فردی مطیع، اجرایی و بدون جاه‌طلبی‌های شخصی می‌دانست.
دوران نخست‌وزیری هویدا
می‌توان گفت دوران نخست‌وزیری هویدا از مهم‌ترین مقاطع تاریخ معاصر ایران است که با تحولات گسترده‌ای در حوزه‌های مختلف همراه بود. برخی از مهم‌ترین ویژگی‌ها و وقایع این دوران را در ادامه بررسی کرده‌ایم.
اصلاحات اقتصادی و اجتماعی
یکی از مهم‌ترین مسائلی که در دوران نخست‌وزیری هویدا پیگیری شد، اجرای اصلاحات موسوم به انقلاب سفید بود که شامل اصلاحات ارضی، حق رأی زنان، ملی شدن صنایع و گسترش آموزش‌وپرورش بود.
هرچند این اصلاحات در ظاهر پیشرفت‌هایی را برای ایران به همراه داشت، اما در عمل بسیاری از آن‌ها با مشکلات جدی روبه‌رو شدند.
افزایش درآمدهای نفتی در دهه ۱۳۵۰ باعث رشد اقتصادی ایران شد و برنامه‌های عمرانی گسترده‌ای اجرا گردید. اما این رشد اقتصادی به طور متوازن توزیع نشد و اختلاف طبقاتی شدیدی در جامعه به وجود آمد.
سیاست‌های فرهنگی و سرکوب مخالفان
در دوران هویدا، حکومت پهلوی تلاش کرد با مدرن‌سازی جامعه، فرهنگ ایرانی را به سمت غرب‌گرایی سوق دهد. بااین‌حال، هم‌زمان با این سیاست‌ها، حکومت نظارت شدیدی بر رسانه‌ها، احزاب سیاسی و مخالفان داشت. سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) در این دوران نقش بسیار پررنگی در سرکوب مخالفان ایفا کرد.
رابطه با شاه و جایگاه دربار
هویدا همیشه خود را وفادار به محمدرضا شاه نشان می‌داد و در بسیاری از مواقع، به‌عنوان چهره‌ای مطیع و اجرایی در مقابل شاه ظاهر می‌شد.
برخی معتقدند که او به طور پنهانی از برخی سیاست‌های شاه ناراضی بود و در مواقعی نیز تلاش می‌کرد نظرات اصلاحی ارائه دهد، هرچند که شاه کمتر به این پیشنهادات توجه می‌کرد.
برکناری و سقوط هویدا
در سال ۱۳۵۶، با تشدید بحران‌های سیاسی و اجتماعی در ایران، شاه برای کاستن از فشارها، تصمیم گرفت هویدا را از نخست‌وزیری برکنار کند.
بسیاری معتقدند که شاه، هویدا را به‌عنوان یک قربانی در نظر گرفت تا از شدت نارضایتی عمومی بکاهد. هویدا پس از برکناری، به وزارت دربار منصوب شد، اما این انتصاب چندان دوام نداشت و او در نهایت از تمام مناصب دولتی کنار گذاشته شد.
دستگیری و سرنوشت هویدا پس از انقلاب
با وقوع انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، هویدا که تصور نمی‌کرد رژیم پهلوی سقوط کند، در ایران ماند. او در نهایت توسط نیروهای انقلابی دستگیر شد و در دادگاه انقلاب به ریاست صادق خلخالی محاکمه شد.
محاکمه او یکی از بحث‌برانگیزترین دادگاه‌های انقلاب بود. برخی بر این باور بودند که هویدا بیش از آنکه یک سیاست‌مدار تأثیرگذار باشد، صرفاً مجری دستورات شاه بود و نباید محاکمه می‌شد.
اما دادگاه او را به‌عنوان یکی از مهره‌های اصلی رژیم پهلوی به اعدام محکوم کرد. در ۱۸ فروردین ۱۳۵۸، امیرعباس هویدا در زندان توسط نیروهای انقلابی تیرباران شد.
عملکرد و جایگاه تاریخی هویدا
دیدگاه‌های مختلفی درباره شخصیت و نقش هویدا در تاریخ ایران وجود دارد. برخی معتقدند که هویدا فردی اجرایی، صادق و بدون جاه‌طلبی شخصی بود که تمام تلاش خود را برای پیشرفت کشور انجام داد.
از نظر این گروه، او به‌عنوان یک مدیر تکنوکرات، در شرایط سخت کشور را اداره کرد و نقش مثبتی در مدرن‌سازی ایران ایفا کرد. در صورتی که منتقدان او را نمادی از فساد، استبداد و بی‌کفایتی می‌دانند.
از نظر این گروه، او سال‌ها در قدرت ماند و نتوانست اصلاحات لازم را انجام دهد، درحالی‌که مشکلات ساختاری حکومت روزبه‌روز افزایش می‌یافت.
برخی او را فردی توانمند و متفکر می‌دانستند، اما به دلیل محدودیت‌های نظام پهلوی، نتوانست عملکرد مطلوبی داشته باشد و در نهایت، قربانی سیاست‌های شاه شد.
