تاریخچه باغ دولت آباد یزد + معماری بنای آن

باغ دولت آباد در محله چهار منار یکی از وسیع ترین محله های شهر یزد و همچنین یکی از با اهمیت ترین محلات بافت تاریخی یزد می باشد که مهمترین حوادث تاریخی سیاسی یزد پس از اسلام در آن رخ داده است. بادگیر آن با ارتفاع ۳۳.۸ متر بلندترین بادگیر خشتی جهان است.

تاریخچه

باغ دولت آباد در اواخر دوره افشاریه در سال ۱۳۶۰ هجری قمری توسط علی رضاییان صباغ معروف به خان بزرگ که در سلسله خاندان خوانین یزد بوده احداث گردید. خان بزرگ ابتدا قناتی به طول ۶۵ کیلومتر اطراف آن احداث نمود و آب را از مهریز یزد به محل کنونی باغ دولت‌آباد رساند و پس از آن دارالحکومه خود را تاسیس کرد.این باغ در گذشته محل اقامت سلطنت کریم خان زند بوده است.

معماری باغ دولت آباد یزد

این باغ از دو بخش کلی، اندرونی و بیرونی جلوی خانه تشکیل می شود. باغ دولت آباد از دیدگاه گونه شناسی کاربردی یک باغ سکونتگاهی حکومتی است به نحوی که باغ بیرونی محل انجام تشریفات حکومتی مراسم ورزشی اداره امور شهر بوده است و باغ اندرونی بخش خصوصی و اقامتگاهی به شمار می رفته است.

در باغ‌های سکونتگاهی حکومتی میدان اندرونی را از سایر میدان ها کاملاً مجزا می کردند به دلیل مهم بودن این بخش حتی دربانان را برای مراقبت از آن بر گماشته بودند.

عمارت از مهم‌ترین بخش‌های باغ به حساب می‌آید که در این عمارت جریان آب و هوا به زیبایی به هم پیوند خورده اند. نقشه این عمارت به گونه‌ای است که با عبور باد از روی آبی که در حوض ‌های داخل عمارت روان است هوای خنک از زیر بادگیر به سمت شاه نشین و تالارها می‌رود و به این جهت به این عمارت عمارت تابستانه نیز گفته می شود.

این عمارت از سه شاه نشین با درب های مشبک ؛اتاق بادگیر،اتاق هشتی و دو اتاق پستو تشکیل شده است و شکل کلی عمارت شبیه به یک هشت ضلعی است و بادگیر قرار گرفته بر روی امارت نیز از نوع ۸ تنبوشه لوله سفالی است.

سقف قسمت میانی هشتی دارای کاربندی نوعی هنر معماری اسلامی زیبایی که اثر استاد حاجی علی اکبر آخوند است که با سیم گل و دم گیری گچی به طرزی زیبا و ماهرانه اجرا شده است. فضای داخلی عمارت بسیار عالی است و دارای پنجره های مشبک و شیشه های رنگی نفیس می باشد.

بخش اندرونی این بخش محل سکونت حاکم و خانواده‌اش شامل : ساختمان هشتی و بادگیر تابستانه، حرمسرا، بهشت آیین، برج دیده‌بانی، آب انبار خصوصی، اصطبل تابستانه و زمستانه است. اطراف باغ دولت آباد توسط دیوارهای بلند خشتی که دارای یک برج دیده‌بانی برای نگهبانی سربازان برای محافظت از حاکم و خانواده‌اش احاطه شده است. بخش بیرونی این باغ محل استقرار کاروان ها و همچنین رسیدگی به امور حکومتی و شامل بخش های: جلوی خانه و سردر، تالار آینه، عمارت تهران، دو بازارچه و آب انبار عمومی است.

این باغ زیبا که بر اساس معماری سنتی ایران با طراحی متقارن ساخته شده است. استخر بسیار بلند و طولانی در سایه درختان بلند سرو به ورودی اصلی منتهی می‌شود در راه رفتن به عمارت درختان انگور و انار به زیبایی دیده می‌شوند که حس تازگی و سنتی به انسان می بخشند که در ابتدا وسعتی در حدود ۶۴ هکتار داشته احداث شده است. در زمان محمد تقی خان باغ از سمت شمال به خیابان می رسید که درختان بسیاری داشته است به طوری که این درختان مانع دید از خارج به داخل باغ می شدند و به همین دلیل این خیابان را خیابان هزار درخت نیز می‌گفتند که عرض ۴ تا ۵ متر و طولی بیش از ۲۰ کیلومتر داشته و به سمت رحیم آباد می رفت.

تمام آنچه قبل از رفتن به باغ ارم شیراز باید بدانید

باغ ارم شیراز

بخش شرقی و غربی باغ چگونه است؟

در سمت شرق باغ نیز خیابانی به طول ۸ کیلومتر قرار داشت از سمت غرب باغ به مسیل رودخانه خشک محدود می‌شد. در این زمان با خارج از حصار شهر یزد قرار داشت. طرح باغ دولت آباد یکی از اصیل ترین و زیباترین طرح های باغ های ایرانی می باشد. سطح باغ به دو بخش با محیط مستطیل شکل تقسیم می شود که به صورت عمود بر هم قرار گرفته‌اند. محور تقارن دو مستطیل بزرگتر محور اصلی باغ در راستای شمال غربی جنوب غربی با زاویه ۳۰ درجه نسبت به محور غربی به شرقی قرار می‌گیرد.

محیط مستطیل بزرگتر که مردم آن را به عنوان باغ دولت آباد می‌شناسند. باغ اندرونی شکل محوطه که در واقع باغ خصوصی و اقامتگاه خانواده بوده است و محیط مستطیل کوچک تر که در ثبت شمال قرار دارد محدوده باغ بیرونی را مشخص می‌کند. این باغ که باغ بهشت آیین نامیده می‌شود. محل برگزاری تشریفات حکومتی و مراسم ورزشی بوده است. تاریخی عظیم و مهم دولت آباد دارای قدمتی بیش از ۲۰۰ سال است که از به هم پیوستن پنج رشته قنات تشکیل شده است.

این قنات نقشی بسیار مهم و اساسی در وجود باغ دولت‌آباد دارد. این قنات با طول ۶۰ کیلومتر یکی از مهم ترین و طولانی ترین قنات های شهر یزد است. قنات از ارتفاعات مهریز سرچشمه می‌گیرد و بعد از گذشتن و سیراب کردن قسمتی از زمینهای مهریز به و به کار انداختن چندین آسیاب آبی یزد می‌رسد و هم و همه با آقای دولت آبادی و همچنین با سیراب کردن همه باغ های دولت آباد به طرف زمین‌های اطراف باغ جاری می شد و زمین‌های آنجا را نیز تحت پوشش قرار می داد. با این همه کمالات این باغ یک جواهر معماری ایرانی است که سالانه هزاران گردشگر داخلی و خارجی را که به ایران سفر می‌کند به خود مجذوب می کند.