ولی فقیه کیست و چه وظایفی دارد؟ در این مقاله می‌خواهیم به یکی از پرسش‌های بسیار مهم در جامعه پاسخ دهیم و با یکی از جایگاه‌های بسیار مهم در نظام اسلامی شیعیان آشنا شویم.
ولایت‌فقیه نظریه‌ای است در فقه سیاسی شیعه که طبق آن، در زمان غیبت امام‌زمان (عج)، حکومت جامعه مسلمانان برعهده فقیه جامع‌الشرایط است و اختیار همه امور جامعه اسلامی به دست ولی‌فقیه است.
ولایت‌فقیه یک چهارچوب از حکومت اسلامی است که در رأس آن ولی فقیه قرار دارد. در ادامه با این جایگاه، ویژگی‌ها و وظایف آن بیشتر آشنا خواهیم شد.
ولی فقیه کیست؟
ولی فقیه کیست؟ در پاسخ به این پرسش ابتدا لازم است راجع به نظام ولایت‌فقیه توضیحاتی را ارائه کنیم. ولایت‌فقیه را می‌توان یک نوع نظام حکومتی دانست که از زمان انقلاب اسلامی ایران در سال 1357 تاکنون به‌عنوان زیربنای عملکرد ایران شناخته می‌شود.
در ساختار ولایت‌فقیه که می‌توان آن را به‌عنوان یک موضوع بسیار مهم در بین شیعیان دانست، حاکمیت جامعه در رده بالاتر از دولت، برعهده یک رهبر مسلمان، دارای مقبولیت عام و مشروعیت است. ولایت‌فقیه در کانون اسلام‌گرایی شیعه قرار دارد و یکی از ارکان بسیار مهم آن به شمار می‌آید.
حال راجع به ولی فقیه کیست باید گفت این مقام مربوط به کسی است که مسئولیت امور دینی و دنیوی را در زمان غیبت امام برعهده می‌گیرد. در تعاریف دیگر همچنین می‌توان گفت:
- ولی فقیه کسی است که به‌عنوان یک عالم نسبت به مسائل دینی و سیاسی شناخته می‌شود. این فرد مسئول اجرای دستورها و احکام و نیز عدالت اجتماعی است.
- در تعریف دیگر برای ولی فقیه کیست در درس هشتم هدیه‌های آسمانی، ولی فقیه یکی از مراجع تقلید به شمار می‌آید.
شرایط ولی فقیه
تنها کسی را باید به‌عنوان حَکَم انتخاب کرد که از اهل‌بیت حدیث نقل می‌کند و با احکام اسلامی آشنا است. ضرورت وجود حاکمی عالم و عادل برای اجرای احکام الهی در جامعه هم از دلایل عقلی موافقان ولایت‌فقیه است.
ولایت‌فقیه از نظر قوانین جمهوری اسلامی باید شرایطی داشته باشد که در قانون اساسی، شرایطی برای این دسته از افراد بیان شده و از جمله آن‌ها باید به فقاهت، شجاعت، عدالت و تقوا، مدیر و مدبر بودن، عالم به زمان بودن و نیز فقیه عادل و باتقوی بودن اشاره کرد.
معنای لغوی اصطلاحی ولایت‌فقیه
ولایت، واژه‌ای عربی است . ولی در لغت عرب، به معنای آمدن چیزی است در پی چیز دیگر؛ بدون آن که فاصله‌ای میان آن دو باشد. پس این واژه در معانی دوستی، یاری، پیروی، تصدّی امر غیر و سرپرستی بوده که وجه مشترک همه این معانی، قرب معنوی است.
می‌توان گفت معنی سرپرستی با ولایت‌فقیه ارتباط بیشتری دارد. همه ما می‌دانیم کسی که عهده‌دار کاری می‌شود، بر آن ولایت یافته و مولا و ولی آن امر به‌حساب می‌آید.
واژه فقیه نیز در لغت، به معنای کسی است که فهمی عمیق و دقیق دارد. در اصطلاح، فقیه کسی است که بتواند احکام شرعی را از آیات قرآن و سخنان معصومان استنباط و استخراج کند.
ولی‌فقیه در اصطلاح کسی است که عالم به سیاست‌های دینی و برقرارکننده عدالت اجتماعی میان مردم است. امور و احکام و دستورها، به دست او بوده و حاکم بر زمامداران است.
انتصابی و انتخابی بودن ولایت‌فقیه
در این میان بین فقیهان اختلاف‌نظر است. دسته‌ای آن را انتصابی دانسته و دسته دیگر آن را انتخابی می‌دانند. طبق دیدگان انتصابی، علت مشروعیت ولایت‌فقیه در امور سیاسی این است که امامان تدبیر امور دینی و اجتماعی و مدیریت سیاسی جامعه را به فقیهان عادل تفویض کرده‌اند و رأی و خواست مردم در مشروعیت ولایت فقها تأثیر ندارد.
دسته دیگر که آن را انتخابی می‌دانند؛ رأی مردم را به‌عنوان بخشی از علت مشروعیت ولایت‌فقیه لازم می‌شمارند؛ یعنی حاکم مشروع را حاکمی می‌داند که فقیه، عادل، آگاه به زمان، مدیر و مدبر باشد و همه یا اکثر مردم نیز او را به رهبری انتخاب کنند.
وظایف ولی فقیه چیست؟
پس از آنکه به این پرسش پاسخ دادیم که ولی فقیه کیست، حال بایستی وظایف این دسته از افراد را مورد بررسی قرار دهیم. به‌طورکلی در رابطه با اینکه وظایف ولی فقیه چیست، می‌توان گفت فرد در این جایگاه وظیفه انجام سیاست‌گذاری‌های کلان را برعهده دارد به صورتی که جامعه به سمت تحقق اهداف والای اسلام و حاکمیت آن پیش برود.
در این راستا، خبرگان کسانی هستند که به‌عنوان نمایندگان مردم به‌صورت تخصصی، وظیفه استمرار و نظارت بر این جایگاه را برعهده دارند. وظایف رهبری را می‌توان در دو بخش تعیین کرد. از جمله مواردی که در قانون (بند 110 قانون اساسی) آمده است و نیز مواردی که در روایات و احادیث و اسلام بیان شده است.
وظایف ولی فقیه از نظر قانون
ابتدا از نظر قانون باید گفت: فرمان همه‌پرسی، نصب و عزل و قبول استعفای افرادی اعم از فقهای شورای نگهبان، عالی‌ترین مقام قوه قضاییه، رئیس سازمان صداوسیما، رئیس ستاد مشترک، فرمانده کل سپاه، فرماندهان عالی نیروهای نظامی و انتظامی، حل اختلاف و تنظیم روابط قوای سه‌گانه، اعلان‌جنگ یا صلح، بسیج نیروها، حل مشکلات نظام از طریق مجمع تشخیص مصلحت نظام، نظارت بر حسن اجرای سیاست‌های کلی نظام، امضا و تأیید حکم ریاست‌جمهوری، عفو یا تخفیف مجازات محکومین.
وظایف ولی فقیه از نظر دینی
از نظر دینی نیز علما در پاسخ به اینکه ولی فقیه کیست معتقدند تفاوت زیادی بین وظایف پیامبر با رهبر جامعه وجود ندارد. هر دو باید از اختیارات خود در راستای تأمین سعادت و مصالح جامعه استفاده کنند. به همین منظور می‌توان وظایف ولایت‌فقیه را در همه عرصه‌ها و امور اجتماعی دانست
هدف از نهی از منکر چیست؟ در این مقاله بخوانید؟
ولی فقیه در ایران
ساختار نظام فعلی در ایران به‌صورت ولایت‌فقیه است. در پاسخ به اینکه در شرایط کنونی ولی فقیه کیست باید گفت متصدی کنونی این جایگاه در ابتدا سید روح‌الله موسوی الخمینی و در مقطع کنونی سید علی خامنه‌ای هستند.
ولی فقیه در ایران به نام‌های مختلفی نام‌گذاری شده است از جمله مقام معظم رهبری، رهبر معظم انقلاب اسلامی، معظم له و غیره.
رهبری در ایران می‌تواند در امور مختلفی اعم از محیط‌زیست، برنامه‌ریزی ملی، سیاست خارجی و نیز اقتصاد دستوراتی را صادر کند. همچنین این جایگاه به‌صورت غیرمستقیم بر قوه‌های سه‌گانه نظارت می‌کند.
وظایف مردم در قبال ولایت‌فقیه
وظایفی که مردم در مقابل این جایگاه دارند، شامل موارد مختلفی است که از جمله آن‌ها می‌توان گفت:
- در راستای مسئولیت‌ها و فرامین رهبری و نیز قوانین و مقررات جامعه اسلامی تابع باشند.
- برای پیشرفت جامعه اسلامی در مقابل کفار، مقاومت و پایداری کنند. در این رویه دشمنان ممکن است با تمام امکانات به مقابله با نظام بپردازند.
- لازم است مردم به تبعیت از رهبری، اتحاد و همبستگی خود را حفظ کنند. این کار برای حفظ عزت و استقلال جامعه بسیار مهم است.
- آگاهی سیاسی و اجتماعی خود را افزایش دهند.
سخن امام علی (ع) در رابطه با رهبری
در انتها به حدیثی از امام علی می‌پردازیم که در رابطه با جایگاه ولی فقیه کیست و رهبری فرموده است: بزرگ‌ترین حقی که خدا واجب کرده است، حق رهبر بر مردم و نیز مردم بر رهبر است. این دو حق برای دوستی و الفت و ارجمندی آنان نهاده شده است. در این راستا مردم نباید جز به صلاح حاکمان، اصلاح‌پذیرند و حکام جز به صلاح پایداری مردم نیکو نگردند. حق زمانی در جامعه ارزشمند می‌شود که مردم وظیفه خود را نسبت به حاکم انجام داده و حاکم نیز حق آنان را ادا کند.
