HCT در آزمایش خون به چه معناست؟ تفسیر آن چگونه است؟

آیا می‌دانید آزمایش خون HCT (مخفف عبارت Hematocrit) به چه معناست؟ اگر سطح آن بالا یا پایین باشد نشانه چیست؟ در صورت مشاهده چه نشانه‌هایی باید به پزشک مراجعه کرد؟ چه عواملی باعث اختلال در اچ سی تی شده و مقدار آن از حد نرمال خارج می‌شود؟ با ما در این مطلب از جوان ایرانی همراه باشید تا به پاسخ سؤالات خود برسید.

آزمایش خون HCT چیست؟

آزمایش هماتوکریت یا HCT بخشی از آزمایش CBC یا شمارش کامل خون است و نشان دهنده درصد گلبول‌های قرمز خون نسبت به حجم آن است. درواقع کلمه هماتوکریت به معنای جدا کردن خون است. در این نوع آزمایش گلبول‌های قرمز از بقیه سلول‌های خونی و پلاسما جدا می‌شود. مثلاً اگر در ۱۰۰ میلی‌لیتر خون ۵۰ میلی‌لیتر گلبول قرمز وجود داشته باشد، سطح هماتوکریت فرد ۵۰ درصد است.

همان‌طور که می‌دانید خون شامل گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید، پلاکت‌ها و مایعی به نام پلاسما است که گلبول‌های سفید برای کمک به مبارزه با عفونت‌ها کاربرد دارد، پلاکت‌ها برای کمک به لخته شدن خون برای توقف خونریزی و گلبول‌های قرمز برای سلامتی بسیار حیاتی هستند و اکسیژن را از ریه به بقیه بدن می‌رسانند.

در ادامه توضیح می‌دهیم که سطح بالا و یا پایین HCT یا هماتوکریت به چه معناست.

علت تجویز آزمایش HCT

اگر شما تحت درمان سرطان باشید پزشک ممکن است آزمایش HCT تجویز کند، همچنین اگر علائم اختلالات گلبول قرمز مانند کم خونی و یا پلی سیتمی دارید، این آزمایش برای شما تجویز می‌شود.

اگر سطح هماتوکریت خیلی بالا و یا خیلی پایین باشد نشانه کم آبی بدن، اختلالات خونی و سایر شرایط پزشکی است که بر روی خون شما تأثیر می‌گذارد‌.

نشانه‌های کم خونی و پلی سیتمی را در ادامه بررسی می‌کنیم:

علائم کم خونی (گلبول‌های قرمز بسیار کم)

• ضعف یا خستگی
• تنگی نفس
• سردرد
• سرگیجه
• آریتمی یا مشکل در سرعت ضربان قلب

علائم پلی سیتمی (گلبول‌های قرمز بیش از حد)

• سردرد
• تنگی نفس
• ضعف یا خستگی
• سرگیجه و یا احساس سبکی سر
• خارش بعد از حمام
• سوزش یا قرمزی صورت
• تاری یا دوبینی
• تعریق شدید به‌ویژه هنگام خواب
• خونریزی لثه و یا خونریزی‌های شدید از بریدگی کوچک

چگونگی آزمایش هماتوکریت

برای این آزمایش نیاز به آمادگی خاصی ندارد. ولی ازآنجایی‌که در کنار این آزمایش، آزمایش‌های دیگری نیز تجویز می‌شود ممکن است نیاز باشد چند ساعتی نخورید و یا نیاشامید.

قبل از آزمایش در مورد هر دارویی که استفاده می‌کنید حتی داروهای بدون نسخه با پزشک مشورت کنید‌‌، همچنین پزشک باید از مکمل‌ها و ویتامین‌هایی که مصرف می‌کنید اطلاع داشته باشد.

آزمایش HCT خطر بسیار کمی دارد، فقط ممکن است درجایی که سوزن وارد می‌شود کمی احساس درد و یا کبودی داشته باشید. اما مطمئن باشید که این علائم به‌سرعت از بین می‌رود.

البته پزشک ممکن است علاوه بر HCT هموگلوبین شما را نیز اندازه‌گیری کند تا متوجه شود که گلبول‌های قرمز شما حاوی چه مقدار اکسیژن است.

همچنین پزشک ممکن است یک آزمایش خون کامل یا CBC را تجویز کند، که یک نوع آزمایش خون است که تمام انواع مختلف سلول‌های خون شما را می‌شمارد.

اگر آزمایش هماتوکریت بخشی از CBC باشد، یک تکنسین آزمایشگاه خون را از ورید، معمولاً از داخل آرنج یا پشت دست شما می‌گیرد. تکنسین سطح پوست شما را با یک ماده ضدعفونی‌کننده تمیز می‌کند و یک نوار الاستیک یا تورنیکه را در اطراف بازوی شما قرار می‌دهد تا به ورید متورم با خون کمک کند.

سپس یک سوزن را در ورید فرو می‌کنند و نمونه خون را در یک یا چند ویال جمع‌آوری می‌کند. تکنسین باند الاستیک را برمی دارد و ناحیه را با بانداژ می‌پوشاند تا خونریزی را متوقف کند. آزمایش خون می‌تواند کمی ناراحت‌کننده باشد. هنگامی‌که سوزن پوست شما را سوراخ می‌کند، ممکن است احساس گزگز یا نیشگون گرفتن کنید. برخی افراد نیز با دیدن خون احساس ضعف یا سبکی سر می‌کنند. ممکن است کبودی جزئی را تجربه کنید، اما ظرف چند روز برطرف می‌شود. تست فقط چند دقیقه طول می‌کشد و بعد از اتمام آن می‌توانید فعالیت‌های روزمره را از سر بگیرید. نمونه شما برای تجزیه‌وتحلیل به آزمایشگاه ارسال می‌شود.

در آزمایشگاه، هماتوکریت شما با استفاده از یک سانتریفیوژ ارزیابی می‌شود، دستگاهی که با سرعت بالایی می‌چرخد تا محتویات خون شما را جدا کند. یک ماده ضد انعقادی داخل لوله ریخته می‌شود تا از لخته شدن خون پیشگیری شود. زمانی که لوله‌ی آزمایش از دستگاه خارج می‌شود به ۳ بخش شامل گلبول‌های قرمز، مواد ضد انعقاد و پلاسما مایع داخل خون تقسیم می‌شود. هرکدام از این اجزا در بخش‌های جدا نگهداری می‌شود. گلبول‌های قرمز در پایین لوله قرار می‌گیرد و با توجه به ارتفاع آن تشخیص داده می‌شود که چه نسبتی از خون را تشکیل می‌دهد.

همه چیز در مورد آزمایش خون MCV را در این مقاله بخوانید

آزمایش خون MCV چیست؟

تفسیر آزمایش هماتوکریت

نتایج آزمایش هماتوکریت به‌صورت عددی بیان می‌شود که این عدد درصدی از خون شما بوده که از گلبول‌های قرمز تشکیل‌شده است‌. مثلاً اگر مقدار HCT عدد ۵۴ باشد یعنی ۵۴ درصد از خون شما را گلبول‌های قرمز تشکیل داده و بقیه را گلبول‌های سفید، پلاکت‌ها و پلاسمای خون تشکیل داده است.

همراهان گرامی مجله جوان ایرانی باید بدانید که سطوح هماتوکریت نسبت به سن، جنس و ارتفاعی که شما زندگی می‌کنید متفاوت خواهد بود. در این مورد حتماً باید با پزشک خود مشورت کنید تا میزان طبیعی برای سطح HCT را برای شما بیان کند.

هرچند هر آزمایشگاهی که نمونه خون شما را آزمایش می‌کند ممکن است محدوده خاص خود را داشته باشد، اما محدوده پذیرفته‌شده عمومی برای هماتوکریت به جنسیت و سن شما بستگی دارد.

درواقع مقادیر طبیعی هماتوکریت برای مردان، زنان و کودکان متفاوت است. مقادیر نرمال عبارتند از:

• 36 تا 48 درصد برای زنان
• 42 تا 52 درصد برای مردان
• 30 تا 44 درصد برای کودکان بسته به سن

به‌طورکلی کودکان 15 ساله و کمتر دارای مجموعه‌ای جداگانه از محدوده‌ها هستند، زیرا سطح هماتوکریت آن‌ها با افزایش سن به‌سرعت تغییر می‌کند. آزمایشگاه که نتایج را تجزیه‌وتحلیل می‌کند، محدوده طبیعی هماتوکریت را برای یک کودک در سن خاصی تعیین می‌کند. البته دقت کنید حتی اگر نتایج آزمایش شما طبیعی نباشد به این معنی نیست که شما یک بیماری پزشکی دارید. عوامل زیر بر روی نتایج آزمایش شما اثر می‌گذارد:

زندگی در ارتفاعات و کمبود اکسیژن که باعث افزایش هماتوکریت می‌شود. به دلیل اینکه در ارتفاعات اکسیژن کمی وجود دارد، بدن باید گلبول‌های قرمز بیشتری تولید کند تا اکسیژن موردنیاز را دریافت کند.

دوران بارداری: ازآنجایی‌که در دوران بارداری، بدن نیاز به مایعات بیشتری دارد درنتیجه ممکن است حجم پلاسما افزایش‌یافته و گلبول‌های قرمز خون کاهش پیدا کند‌.

سطح هماتوکریت پایین‌تر از حد طبیعی ممکن است نشانه‌ای باشد که:

بدن شما گلبول‌های قرمز کافی ندارد، درنتیجه دچار کم‌خونی می‌شوید. انواع مختلفی از کم خونی وجود دارد که می‌تواند ناشی از شرایط مختلف پزشکی باشد.

سایر دلایل کاهش گلبول‌های قرمز خونی شامل لوسمی یا سایر مشکلات مغز استخوان

• کمبود آهن و ویتامین ازجمله فولات، ویتامین B12 و ویتامین B6
• آب بیش از حد در بدن
• بیماری کلیوی
• ناهنجاری تیروئید
• تخریب سیستم ایمنی گلبول‌های قرمز

اگر بیمار میکروسیتوز، همولیز آزمایشگاهی یا اتوآگلوتینین داشته باشد، ممکن است هماتوکریت پایین کاذب گزارش شود. اگر هماتوکریت به کمتر از 21% برسد (<21%) بسیار کم در نظر گرفته می‌شود.

همچنین ممکن است بدن شما در حال ساخت تعداد زیادی گلبول سفید بوده که ممکن است ناشی از موارد زیر باشد:

بیماری مغز استخوان و برخی از سرطان‌ها، ازجمله لوسمی، لنفوم، مولتیپل میلوما، یا سرطان‌هایی که از سایر قسمت‌های بدن به مغز استخوان سرایت می‌کنند.

سطح هماتوکریت بالاتر از حد طبیعی ممکن است نشانه‌ای باشد که:

بدن شما در حال ساخت تعداد زیادی گلبول قرمز است طوریکه بالاتر از مقداری است که سالم تلقی شود و ممکن است ناشی از موارد زیر باشد:

• بیماری ریه یا ضخیم شدن ریه‌ها
• بیماری قلبی مادرزادی
• نارسایی قلبی
• پلی سیتمی
• بیماری مغز استخوان
• آپنه انسدادی خواب
• سیگار کشیدن و بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD)
• مسمومیت با مونوکسید کربن
• استفاده از تستوسترون

اگر بیمار کرایوپروتئین، لکوسیتوز قابل توجه یا پلاکت‌های بزرگ داشته باشد، ممکن است هماتوکریت بالا کاذب گزارش شود. اندازه‌گیری هماتوکریت درصورتی‌که بیشتر از 67% (بیش از 67%) باشد بسیار بالاست.

چگونگی تفسیر آزمایش تیروئید را در این مقاله مطالعه کنید:

تفسیر آزمایش تیروئید

چگونگی افزایش سطح هماتوکریت

همراهان گرامی مجله جوان ایرانی دقت کنید گاهی به دلیل سطح پایین آهن، سطح هماتوکریت نیز کاهش پیدا می‌کند‌. در این صورت باید غذاهای غنی از آهن و مکمل ویتامین مصرف کنید تا از کاهش هماتوکریت پیشگیری کنید.

قهوه یا چای را با غذاهای خود ننوشید زیرا جذب آهن را کم‌ می‌کند. ولی ویتامین C مانند مرکبات به جذب آهن کمک زیادی می‌کند‌.

منابع غذایی غنی از آهن:

• جگر گاو
• جگر مرغ
• گوشت قرمز
• ماهی و صدف
• محصولات سویا
• میوه‌های خشک‌شده
• آجیل و خشکبار
• لوبیا
• سبزیجات برگ سبز
• نان و غلات غنی‌شده با آهن
• تخم‌مرغ

خلاصه:

همان‌طور که گفتیم هماتوکریت درصد سلول‌های خونی در حجم خون فرد است. اگر علائم خاصی داشته باشید پزشک ممکن است آزمایش HCT یا هماتوکریت تجویز کند. درصد گلبول‌های قرمز خون در افراد نسبت به سبک زندگی و تغییرات محیطی متفاوت است.

اگر سطح هماتوکریت شما پایین باشد درواقع به این معنی است که گلبول‌های قرمز خون بسیار کمی در بدن وجود دارد. در این صورت شما دچار علائمی خواهید که نشانه کم‌خونی بوده و علائمی مانند خستگی، ضعف و انرژی کم را تجربه خواهید کرد. اگر سطح هماتوکریت بالا باشد، فرد دارای تعداد زیادی گلبول قرمز است. در این صورت ممکن است فرد بیماری پلی سیتمی داشته باشد و علائمی مانند سردرد و سرگیجه را تجربه کند.

به‌طورکلی مردان سطح بالاتری از هماتوکریت دارند‌‌. افراد باردار و همچنین افرادی که تمرینات قدرتی انجام می‌دهند ممکن است در آن‌ها سطح هماتوکریت کاهش پیدا کند. عواملی مانند خونریزی بیش از حد، بیماری‌های کلیوی و تالاسمی نیز سطح هماتوکریت را کاهش می‌دهد. این علائم ممکن است نشانه یک بیماری زمینه‌ای نیز باشد بنابراین بسیار مهم است که در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید تا بتوانید از عوارض بعدی آن پیشگیری کنید‌. این نکته نیز قابل‌ذکر است که اگر فردی تحت درمان شیمی‌درمانی است پزشک به‌طور منظم آزمایش‌های هماتوکریت تجویز می‌کند تا بر سلامت مغز استخوان نظارت داشته باشد.

هرگونه سؤال و یا پیشنهادی دارید در انتهای مقاله بخش دیدگاه ثبت کنید. تیم پزشکی جوان ایرانی در اسرع وقت پاسخگوی شما خواهند بود.